Ιδιωτικοποίηση νερού: 10 πόλεις δείχνουν άλλο δρόμο

του @polyfimos

Οι απόπειρες ιδιωτικοποίησης της διαχείρισης του νερού δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Το ίδιο και οι προσπάθειες να παραμείνει στα χέρια των πολιτών η εκμετάλλευσή του, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, τη συγκράτηση των τιμών και τη διατήρηση κοινωνικού χαρακτήρα.

Στο ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει προοδευτική διαχείριση του νερού, η απάντηση είναι «ναι». Μπορεί, και έχει υπάρξει ιστορικά σε πολλές περιοχές όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Πέρα από το γνωστό παράδειγμα των Παρισίων και με τη βοήθεια των στοιχείων που παρέθεσε σε εκθέσεις του το ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς» και η ΙΝΕ ΓΣΕΕ, διαπιστώνουμε πως το μέλλον του νερού είναι υπόθεση όλων μας.


Γκρενόμπλ (Γαλλία)

Στα τέλη της δεκαετία του 1980 η  COGESE, θυγατρική εταιρεία της «διαβόητης» Suez, αναλαμβάνει σε βάθος 25ετίας την αποκλειστική εκμετάλλευση των υδάτων της πόλης. Το 1995 ο δήμαρχος Καρινιόν κι ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της πολυεθνικής καταδικάζονται για χρηματισμό του πρώτου, ύψους 2,7 εκατομμυρίων ευρώ. Οι ψευδείς τιμολογήσεις και οι παραποιήσεις των ισολογισμών έφεραν τεράστια κέρδη στις θυγατρικές της πολυεθνικής Suez αλλά και των άμεσα εμπλεκομένων στην υπόθεση.

Ένα τεράστιο τοπικό κίνημα της κοινωνίας της περιοχής δεν επέτρεψε, τελικά, την ολοκλήρωση της σύμβασης. Με συνεχείς δικαστικούς αγώνες και την υποστήριξη του μεγαλύτερου μέρους του δημοτικού συμβουλίου της πόλης, το 2001 η διαχείριση των υδάτων περνά στα χέρια του δημοσίου, εξασφαλίζοντας ένα βαθμό αυτονομίας από το δήμο. Οι τιμές του νερού σταθεροποιήθηκαν, οι εργολαβίες σε εξωτερικές σκιώδεις εταιρείες αντικαταστάθηκαν από επενδύσεις της ίδιας της δημόσιας εταιρείας ύδρευσης, και τα έσοδα επιστρέφουν για τη βελτίωση του δικτύου κι όχι για να αυξήσουν το ιδιωτικό κέρδος.

Στη νέα αυτή εταιρεία, μαζί με τους έξι αντιπροσώπους που εκλέγονται από το δημοτικό συμβούλιο συμμετέχουν και πέντε εμπειρογνώμονες από την κοινωνία των πολιτών. Κάθε απόφαση που αφορά τη διαχείρισή της δημοσιεύεται άμεσα και είναι προσβάσιμη σε κάθε κάτοικο της πόλης –εκτός από τις εκθέσεις σχετικά με τον καθορισμό των τιμών- συμβάλλοντας κατά ένα ποσοστό στη διατήρηση του κοινωνικού της χαρακτήρα. Το παράδειγμα της Γκρενόμπλ, έφερε παρόμοιες εξελίξεις σε αρκετές μικρότερες πόλεις της Γαλλίας, όπως οι Νεφσατό, Καστρ, Φρες και Βαράζ.

Άμστερνταμ (Ολλανδία)

Από το 2005 τίθεται σε ισχύ νόμος ο οποίος απαγορεύει σε ιδιωτικές εταιρείες να παρέχουν υπηρεσίες πόσιμου νερού. Η ιδιωτικοποίηση της εκμετάλλευσης των υδάτων δεν είναι δυνατή, όμως η δομή των δημοτικών εταιρειών και η άμεση διασύνδεση της λειτουργίας τους με τις δέκα επιχειρήσεις παροχής πόσιμου νερού στην Ολλανδία επιτρέπει ακόμη και σήμερα το κέρδος των διαχειριστών και την εξωτερική ανάθεση εργασιών σε ιδιώτες, ειδικά από τις δύο μεγαλύτερες εταιρείες του χώρου, τις Vitens και Evides.

Εξαίρεση σε αυτό αποτελεί το Άμστερνταμ. Από το 2005 ο δήμος της πόλης και το Συμβούλιο Υδατοπρομήθειας ίδρυσαν το WATERNET, έναν δημόσιο φορέα υπεύθυνο για τις υπηρεσίες ύδρευσης της περιοχής. Η εταιρεία έχει κάποιο βαθμό αυτονομίας, όμως ελέγχεται από το δήμο και το Συμβούλιο Υδατοπρομήθειας.

Η εταιρεία δεν δραστηριοποιείται μόνο στο Άμστερνταμ, αλλά παρέχει πολύτιμη τεχνογνωσία μέσω του ιδρύματος WereldWaternet για τη βελτίωση των δικτύων παροχής πόσιμου νερού σε χώρες όπως η Παλαιστίνη, η Αίγυπτος, το Σουρινάμ, η Ινδονησία κι αλλού. Όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα του το WereldWaternet, «Δεν θέλουμε να κρατήσουμε την τεχνογνωσία που διαθέτουμε για τον εαυτό μας, αλλά να τη μοιραστούμε με άλλους σε ισότιμη βάση». Η κίνηση αυτή δεν έχει κανένα εμπορικό κίνητρο.

Μόναχο (Γερμανία)

Από τα τέλη του 19ου αιώνα η υπηρεσία ύδρευσης της πόλης βρίσκεται στα χέρια του δημοσίου. Οι υπηρεσίες καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα πέρα από την απλή παροχή πόσιμου νερού, όπως το φυσικό αέριο, τις δημόσιες μεταφορές και την ενέργεια, και βρίσκονται υπό τον έλεγχο της δημοτικής εταιρείας Stadtwerke München (SWM). Οι ευρωπαϊκές οδηγίες περί ανταγωνισμού του 2001 και 2004 υποχρέωσαν την SWM να αλλάξει την εσωτερική δομή της, με την υπηρεσία μεταφορών να αποτελεί θυγατρική της και τις υπηρεσίες ύδρευσης, φυσικού αερίου και ηλεκτρική ενέργειας να έχουν χωριστεί σε ανεξάρτητες εταιρείες υπό τη σκέπη της SWM.

Οι πιέσεις του 2004 για ιδιωτικοποίηση της εταιρείας ύδρευσης υπό την οδηγία για «απελευθέρωση της αγοράς» προκάλεσε αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία αλλά και την άμεση απάντηση το δήμου της πόλης. Οι απόπειρες απέτυχαν και η εταιρεία σήμερα, πέρα από την άρτια διατήρηση του δικτύου, στηρίζει τις προσπάθειες για βιολογική καλλιέργεια όχι μόνο μέσω της οικονομικής υποστήριξης νέων αγροτών, αλλά και με την παροχή βοήθειας να προωθήσουν τα προϊόντα τους.

Σημειωτέον, στη Γερμανία, σχεδόν το σύνολο του τομέα ύδρευσης ανήκει σε δημόσιους φορείς, ενώ ακόμα και όταν σε κάποιες περιοχές τη διαχείριση έχουν ιδιωτικές εταιρείες, αυτές ελέγχονται από την τοπική αυτοδιοίκηση.

Βιέννη (Αυστρία)

Το 2001 η πόλη προστάτεψε το δημόσιο χαρακτήρα της εταιρείας ύδρευσης της πόλης με νομοθετικές ρυθμίσεις του δημοτικού Συντάγματος και υιοθέτησε μία Καταστατική Χάρτα για το Νερό, εμποδίζοντας θεσμικά τις πιέσεις της Ε.Ε. για απελευθέρωση της αγοράς και την ιδιωτικοποίηση της δημοτικής εταιρείας ύδρευσης. Τη στήριξη της στην κίνηση αυτή εξέφρασε τότε και η κεντρική κυβέρνηση της χώρας.

Η Χάρτα «κλειδώνει» τον κοινωνικό χαρακτήρα της παροχής νερού για όλους τους πολίτες της Βιέννης, εξασφαλίζει την προστασία της φύσης ενώ δεν επιτρέπει επ’ ουδενί το πέρασμα της διαχείρισης των υδάτων σε ιδιώτες.

Δεκελί (Τουρκία)

Μία μικρή παραθαλάσσια πόλη κοντά στην Σμύρνη, αποτελεί μία ξεχωριστή νοοτροπία κοινωνικής διαχείρισης των αγαθών και των υπηρεσιών. Εκτός από την παροχή ιατρικής περίθαλψης για όλους, την κυκλοφορία δωρεάν τοπικών λεωφορείων και τη διάθεση φτηνού ψωμιού από τους τοπικούς φούρνους, εισήγαγε κοινωνικά κριτήρια για την παροχή πόσιμου νερού. Δέκα τόνοι νερού το μήνα προσφέρονται σε κάθε νοικοκυριό δωρεάν, ενώ μόνο αν ξεπεράσουν αυτό το όριο τότε θα χρεωθούν την κατανάλωση του. Ο δήμαρχος της πόλης Οζμάν Ουζγουβέν διώκεται δικαστικά εδώ και χρόνια για τις κοινωνικές πολιτικές που εφαρμόζει στην πόλη του.

Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία (Γερμανία)

Οι απόπειρες ιδιωτικοποίησης της παροχής ύδρευσης άγγιξαν και την Βορειοδυτική Γερμανία, εκεί όπου δύο δημόσιοι συνεταιρισμοί, οι Emschergenossenchaft και Lippeverband, διαχειρίζονται χωρίς σκοπό την απόσβεση κέρδους κάθε δραστηριότητα που έχει να κάνει με το νερό. Εξασφάλισαν, πολύ πριν τεθούν πανευρωπαϊκοί κανόνες, τη βιώσιμη διαχείριση της κοιλάδας των ποταμών Emscher και Lippe, ενώ αν και στους συνεταιρισμούς αυτούς υπάρχουν και ιδιώτες, αυτές εξακολουθούν να διατηρούν τον μη κερδοσκοπικό τους χαρακτήρα.

Η συμβολή τους στην υγειονομική εκκαθάριση της περιοχής, η οποία αποτελούσε χώρο ρίψης βιομηχανικών λυμάτων, ήταν αποφασιστική, ενώ οι εργαζόμενοι τους συμμετέχουν σε κοινές δράσεις κατά των αποπειρών ιδιωτικοποίησης του νερού σε άλλες περιοχές της Γερμανίας και της Ευρώπης.

Γκρανμαστέτεν (Αυστρία)

Στην Αυστρία δραστηριοποιούνται πάνω από 5.000 συνεταιρισμοί ύδρευσης σε ολόκληρη τη χώρα, κυρίως για την εξυπηρέτηση των αγροτικών περιοχών. Ένας από τους μεγαλύτερους είναι ο Wassergenossenschaft Gramastetten, ο οποίος ιδρύθηκε το 1947, αριθμεί περισσότερα από 560 μέλη και συνιστά ένα εθελοντικό πείραμα των κατοίκων της πόλης, οι οποίοι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους με σκοπό την ανακούφιση των πιο αδύναμων στρωμάτων της τοπικής κοινωνίας. Η διοίκηση και το μεγαλύτερο κομμάτι των τεχνιτών δεν αμείβονται για τη δουλειά τους ούτε για την εκπαίδευση των νέων υποψήφιων μελών. Οι τιμές του νερού παραμένουν αρκετά κάτω από το μέσο όρο, με τον συνεταιρισμό αυτόν να αποτελεί ένα παράδειγμα αποκεντρωμένης διάθεσης νερού με συμμετοχικά χαρακτηριστικά.

Μάλμε (Σουηδία)

Το 1994 η τρίτη πόλη της Σουηδίας υποκύπτει στις πιέσεις της συντηρητικής πλειοψηφίας του δημοτικού συμβουλίου και προκηρύσσει διαγωνισμό για την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας εταιρείας ύδρευσης. Εργαζόμενοι αλλά και η σοσιαλδημοκρατική παράταξη της πόλης πάλεψαν ενάντια σε αυτήν την απόφαση, υποβάλλοντας μάλιστα και δική τους προσφορά για την εταιρεία. Η πορεία του διαγωνισμού «κόλλησε» μετά τις αντιδράσεις και οι επόμενες δημοτικές εκλογές έφεραν πρώτη την αντιπολίτευση, η οποία αποφάσισε να σταματήσει τις διαδικασίες ιδιωτικοποίησης. Η ιδιωτικοποίηση είχε ήδη προχωρήσει μέχρι εκείνο το σημείο και μάλιστα είχε αποφασιστεί να παραχωρηθεί η ύδρευση της πόλης στην βρετανική εταιρεία Anglian Water, η οποία είχε υποβάλλει τη χαμηλότερη προσφορά.

Κόρδοβα (Ισπανία)

Από το 1969 στην πόλη δραστηριοποιείται η δημόσια επιχείρηση κοινής ωφέλειας EMASCA, η οποία διαχειρίζεται τα ύδατα της πόλης. Από το 1979 η επιχείρηση ανέπτυξε μια λειτουργική δομή συμμετοχικής διαχείρισης. Το ΔΣ είναι υπεύθυνο για όλες και τις κεντρικές αποφάσεις και η σύνθεσή του είναι πλουραλιστική. Ασχέτου του αποτελέσματος των δημοτικών εκλογών, κάθε μια από τις τρεις πολιτικές παρατάξεις της πόλης επιλέγει δύο αντιπροσώπους για το ΔΣ. Τα δύο μεγαλύτερα σωματεία επιλέγουν επιπλέον από δύο μέλη κι ένα μέλος διορίζεται από το συμβούλιο των κινημάτων της κοινωνίας των πολιτών (κινήσεις γειτονιάς). Διευθυντής, γενικός γραμματέας και γενικός οικονομικός ελεγκτής λαμβάνουν μέρος στις συνεδριάσεις του ΔΣ αλλά δεν έχουν δικαίωμα ψήφου. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων και να παρεμβαίνουν εκφράζοντας εναλλακτικές απόψεις.

Σεβίλλη (Ισπανία)

Το 2003 δημιουργήθηκε η Επαρχιακή Κοινοπραξία Υδάτων της Σεβίλλης, μια δημόσια ένωση που αντιπροσωπεύει τους 92 από τους 104 δήμους της ευρύτερης περιοχής. Περιλαμβάνει 8 δημόσιες αρχές, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση των υδάτων της περιοχής. Ως επί το πλείστον είναι δημόσιες, αν και υπάρχουν κάποιοι ιδιώτες για τους οποίους η Κοινοπραξία διαπραγματεύεται την επιστροφή των υπηρεσιών που διαχειρίζονται στο  δημόσιο, ενώ παράλληλα διαπραγματεύεται και τη δημιουργία ενός ενιαίου δημόσιου φορέα ύδρευσης για ολόκληρη την περιοχή.