Creative Commons License This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported License.

25 Ιουν 2013

Συμμετοχική και εναλλακτική δημοσιογραφία στην εποχή της κρίσης. Με αφορμή το κλείσιμο της ΕΡΤ.

Νίκος Σμυρναίος (@smykos)
24 Ιουνίου 2013

Η αυταρχική απόφαση της κυβέρνησης να κλείσει την ΕΡΤ δείχνει ανάγλυφα το πως τα μέλη κι οι υποστηρικτές της φαντάζονται τη δημόσια σφαίρα της χώρας : ακρωτηριασμένη, πλήρως εμπορευματοποιημένη κι ελεγχόμενη.

Μια τέτοια θεώρηση πηγάζει από τη βαθιά αντιδραστική αντίληψη του δημόσιου χώρου που χαρακτηρίζει την σημερινή εξουσία, η οποία αντιλαμβάνεται τα ΜΜΕ ως διόδους διάχυσης της κυβερνητικής προπαγάνδας και της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Το κλείσιμο της ΕΡΤ έναυσμα για συσπείρωση

Όπως έχει ειπωθεί κατά κόρον, όταν η κυβέρνηση ανακοίνωνε το κλείσιμο της ΕΡΤ μάλλον δεν είχε υπολογίσει σωστά τις αντιδράσεις. Οι ιθύνοντες νόες της επιχείρησης φαντάστηκαν ότι κόβοντας του πομπούς των ερτζιανών σημάτων θα σιγούσε η φωνή των εργαζομένων στη δημόσια ραδιοτηλεόραση.

Όμως συνέβη το αντίθετο. Το μαύρο της ΕΡΤ ήταν το σύνθημα για μια άνευ προηγουμένου κινητοποίηση αλληλεγγύης και υποστήριξης. Προεξέχοντα στην προσπάθεια αυτή βρέθηκαν μια σειρά από εναλλακτικά μέσα πληροφόρησης που γεννήθηκαν τον καιρό της κρίσης κυρίως στο διαδίκτυο.

Alterthess, Radiobubble, Δρομογράφος, The Press Project, GatheRate, Omnia TV, Πολίτες TV, Mind the Cam και άλλοι από την πρώτη στιγμή εκπέμπουν μέσω διαδικτύου τις εκπομπές της ΕΡΤ. Ταυτόχρονα, ο καθένας με τον τρόπο του παράγει καθημερινά πρωτότυπη ενημέρωση.

Σε συνδυασμό με προσπάθειες αυτοδιαχειριζόμενων παραδοσιακών ΜΜΕ όπως η Εφημερίδα των Συντακτών και ο Φλας 96 άλλα και με πρωτότυπες εκδοτικές προσπάθειες όπως το Unfollow και το HotDoc, η ανεξάρτητη συμμετοχική δημοσιογραφία με επαγγελματικά στάνταρντς αποτελεί πλέον μια εναλλακτική λύση για όλο περισσότερους πολίτες.

Η υπόθεση της ΕΡΤ αποτέλεσε την αφορμή για να έρθουν ακόμη πιο κοντά οι φορείς αυτής της εναλλακτικής ενημέρωσης, ανεξάρτητα από προσωπικές στρατηγικές και ανταγωνιστικές λογικές που μπορεί να υπάρχουν στο χώρο. Αυτό τουλάχιστον δείχνει και η σχετική συζήτηση που διοργανώθηκε στο Ραδιομέγαρο πρόσφατα.

Τα χρόνια του Μνημονίου ως σημείο εκκίνησης

Η σύμπραξη των φορέων αυτών είναι λογική και απαραίτητη. Λογική γιατί οι περισσότεροι από αυτούς έχουν κοινό σημείο εκκίνησης και παράλληλες τροχιές. Απαραίτητη γιατί μόνο η συνεργασία, παρόλες τις επί μέρους διαφορές, μπορεί να προσδώσει σε κάθε μία από τις εν λόγω πρωτοβουλίες το ειδικό βάρος που απαιτεί η ανατροπή του επικοινωνιακού κατεστημένου.

Το σημείο εκκίνησης της ενημέρωσης από τα κάτω με τη μορφή που έχει σήμερα τοποθετείται αναμφισβήτητα στα χρόνια του Μνημονίου. Από το 2009 και μετά τουλάχιστον τέσσερα κοινωνικά φαινόμενα αναδείχθηκαν ταυτόχρονα, τροφοδοτώντας το ένα το άλλο:
Η μαζικοποίηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην Ελλάδα προσέφερε στους φορείς της εναλλακτικής δημοσιογραφίας ένα κανάλι μαζικής διανομής. Λόγω της αμφίδρομης φύσης τους το Twitter και το Facebook χρησιμοποιήθηκαν ταυτόχρονα ως πομποί, πηγές πρωτογενούς πληροφόρησης με μικρό κόστος και εργαλεία αυτο-οργάνωσης κοινοτήτων.

Παράλληλα, η βαθιά οικονομική κρίση των παραδοσιακών ΜΜΕ είχε σαν αποτέλεσμα να βρεθεί στην ανεργία ένα μεγάλο κομμάτι των δημοσιογράφων και του ειδικευμένου προσωπικού που τα στελέχωναν. Πολλοί από αυτούς βρήκαν στα εναλλακτικά μέσα ένα τρόπο για να συνεχίσουν να ασκούν το επάγγελμα τους όντας ταυτόχρονα απελευθερωμένοι από λογικές αυτολογοκρισίας. Ταυτόχρονα, η οικονομική κατάρρευση των παραδοσιακών ΜΜΕ τα έκανε να χάσουν και το τελευταίο φύλλο συκής που κάλυπτε την απόλυτη εξάρτηση τους από το οικονομικό και πολιτικό κατεστημένο.

Τέλος ο μνημονιακός καταιγισμός που επέστη η ελληνική κοινωνία απελευθέρωσε ανάγκες ελεύθερης έκφρασης, διαμαρτυρίας και διαλόγου που προϋπήρχαν της κρίσης αλλά που μέσω και λόγω αυτής μαζικοποιήθηκαν. Έτσι η λανθάνουσα απόρριψη των κυρίαρχων ΜΜΕ από μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας που καταγράφεται εδώ και χρόνια μετουσιώθηκε σε δίψα για μια άλλη δημοσιογραφία.

Τι κοινό έχουν οι φορείς της εναλλακτικής δημοσιογραφίας;

Παρόλες τις διαφορές τους, οι φορείς της εναλλακτικής δημοσιογραφίας έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν από τα παραδοσιακά ΜΜΕ.

Το πρώτο είναι η σχέση τους με το κοινό. Τα νέα αυτά μέσα δεν αντιλαμβάνονται το κοινό τους ως πελάτη ή/και οπαδό. Η αμφίδρομη σχέση που επιτρέπει το διαδίκτυο μετατρέπει τους πολίτες σε εν δυνάμει πηγές πληροφόρησης και κριτικής.

Από τη μία λοιπόν το κοινό αποκτά ενεργητικό ρόλο στη διαδικασία παραγωγής και διανομής της πληροφορίας. Από την άλλη αναπτύσσεται υψηλός βαθμός λογοδοσίας μεταξύ των ίδιων των δημοσιογράφων του χώρου, είτε αυτοί είναι επαγγελματίες είτε όχι. Με άλλα λόγια ο κοινωνικός έλεγχος σε ότι αφορά τη λειτουργία αυτών των μέσων είναι ισχυρός.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό των φορέων της εναλλακτικής δημοσιογραφίας είναι το ότι παράγουν καινοτομία. Η καινοτομία αυτή έχει να κάνει με το περιεχόμενο αλλά και την μορφή της ενημέρωσης που παρέχουν.

Απαλλαγμένα από οικονομικές και πολιτικές εξαρτήσεις, τα εναλλακτικά μέσα μπορούν να καλύψουν ειδήσεις που απουσιάζουν από την κυρίαρχη ατζέντα και να καινοτομήσουν αισθητικά αλλά και στο επίπεδο της μορφής που δίνουν στην πληροφόρηση (συνεργατικά ντοκιμαντέρ, hashtags, συλλογική επιλογή ειδήσεων, data journalism κλπ.), μακριά από την τυποποίηση των κυρίαρχων ΜΜΕ.

Το τρίτο κοινό χαρακτηριστικό των φορέων εναλλακτικής δημοσιογραφίας είναι αδυναμία τους να συντηρηθούν οικονομικά μέσω των παραδοσιακών πηγών χρηματοδότησης των ΜΜΕ.

Σήμερα οι περισσότεροι από αυτούς ζουν χάρη σε ένα μείγμα από εθελοντική δουλειά (κυρίως) και συνεισφορές ενός μικρού μέρους του κοινού. Κάποιοι από αυτούς επιχειρούν επίσης να αντλήσουν χρήματα μέσα από παροχή υπηρεσιών. Σε γενικές γραμμές όμως οι οικονομικές δυσκολίες είναι μεγάλες.

Η υλική βάση της δημοσιογραφίας του 21ου αιώνα

Η αναζήτηση ενός οικονομικού μοντέλου για τη δημοσιογραφία του 21ου αιώνα είναι πολύ σημαντική υπόθεση. Η προσέγγιση που επιμένει να θεωρεί αρκετή και ευκταία μόνο τη μη εμπορική “αγνή” δημοσιογραφία των πολιτών αγνοεί μια βασική αρχή του υλισμού: ότι οποιαδήποτε παραγωγική διαδικασία απαιτεί οικονομικό υπόβαθρο.

Το ερώτημα δεν είναι το πως θα εφευρεθεί μια δημοσιογραφία χωρίς πόρους, αλλά το πως θα αντικατασταθούν οι πηγές χρηματοδότησης που οδήγησαν τα παραδοσιακά ΜΜΕ στον ξεπεσμό τους (διαφήμιση, ιδιοτελή κεφάλαια, τραπεζικά θαλασσοδάνεια, χαριστικές επιχορηγήσεις) από άλλες που θα εγγυούνται την ανεξαρτησία και την ποικιλομορφία της δημοσιογραφίας.


Το ζητούμενο λοιπόν πρέπει να είναι η ανάδειξη μιας άλλης, κριτικής δημοσιογραφίας, στην υπηρεσία του γενικού συμφέροντος. Υπό αυτή την έννοια, αυτό που διακυβεύεται τώρα στα εναλλακτικά μέσα ξεπερνά την ίδια τους την ύπαρξη και έχει να κάνει με το μέλλον της ενημέρωσης στο σύνολό της.  

2 σχόλια:

  1. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των νέων μέσων είναι το ότι δεν αντιμετωπίζουν τους πολίτες ως κοινό, αλλά ως συμμετέχοντες, ως τμήμα δηλαδή της προσπάθειας, του διαλόγου, της κοινωνίας, του εαυτού τους.

    Αν το κοινό λοιπόν επιθυμεί να συμπλεύσουν όλα τα Μέσα που δε συμφωνούν με τη μνημονιακή πολιτική και προσεγγίζουν το θέμα από αριστερή, ας πούμε σκοπιά, ας κάνει μια κωλοτούμπα κι ας ξαναδιαβάσει πίσω από τις γραμμές, τα τουίτς και τα facebook shares.

    Ας μάθει πρώτα απ' όλα να μην είναι "κοινό" και να μην λειτουργεί ως τέτοιο, ας μάθει να είναι πολίτης που συμμετέχει κι όχι θεατής που περιμενει άλλοι να του λύσουν τα προβλήματα ή να το ενημερώσουν.

    Το πρόβλημά μας δεν είναι ότι δεν έχουμε αριστερά μέσα ενημέρωσης, δεν είναι τουλάχιστον μόνο αυτό. Το πρόβλημά μας είναι ότι κανένα μέσο δεν μπορεί να ονομάζεται αριστερό, αντισυμβατικό, εναλλακτικό ή απλά "νέο", εάν το μόνο που ζητάει από την κοινωνία είναι "να το διαβάσουν" ή "να το δουν" ή “να το ενισχύσουν οικονομικά”.

    Η ιδέα της προόδου περιλαμβάνει την ανατροπή των συμβατικών σχέσεων πομπού-δέκτη.
    Αν έχουμε πολλά και καλά "αριστερά" Μέσα επικοινωνίας, το πολύ να φτιάξουμε μια "καλή κυβέρνηση". Και να περιμένουμε βέβαια "δια της αναθέσεως" να μας λύσει τα προβλήματα. Αν έχουμε πολλά και καλά νέα μέσα που θεωρούν προυπόθεση της ύπαρξής τους την ενεργή συμμετοχή των πολιτών, έχουμε ελπίδα να φτιάξουμε μια καλύτερη κοινωνία.

    "Καλές κυβερνήσεις”, είχαμε. Και το ΠΑΣΟΚ κάποτε “καλό ήταν”. Κι οι πολίτες το ψήφισαν για να λύσει τα προβλήματά τους. Κι αφού ήταν δική του δουλειά το να λύσει τα προβλήματα, εμείς ασχολούμασταν με τα υπόλοιπα.... Και κάθε 4 χρόνια, απλώς ψηφίζαμε. Και φτάσαμε στο ευγενές σήμερα.

    Οπότε, Νίκο μου, αν το ζητούμε είναι “να σταματήσουν τα μνημόνια”, ας συνεργαστούμε με όποιον οι καιροί απαιτούν. Ας κάνουν και τα συμβατικά μέσα, των αμειβόμενων-επαγγελματιών “δημοσιογράφων” την αρχή για να μας δείξουν το δρόμο. Ας κάνει η αριστερά την υπέρβαση να βγάλει μια εφημερίδα κι όχι 45, μια για κάθε ψηφίδα που συνθέτει το μωσαικό της.
    Ανόητοι δεν είμαστε, ζούμε κι εμείς το μεγαλείο “της ανάπτυξης” στο στομάχι μας.
    Αν ο στόχος είναι “να πέσει η κυβέρνηση των μνημονίων”, εγώ και σύριζα να ψηφίσω.

    Αν το ζητούμενο όμως είναι να μην έχουμε ποτέ μνημόνια και πολιτικές που οδηγούν σε αυτά, ας πει το κάθε νέο μέσο την αλήθεια του. Άλλο να είναι κύριο χαρακτηριστικό σου αυτό της “επιχείρησης” κι άλλο αυτό της “κοινότητας”. Άλλο να ζητάς οικονομική ενίσχυση για τις σοβαρές σου προσπάθειες κι άλλο να ζητάς από τους πολίτες να συμμετέχουν οι ίδιοι κάνοντας ραδιόφωνο ή δημοσιεύοντας ειδήσεις και έρευνες. Άλλο να κάνεις απλά “δημοσιογραφία στο διαδίκτυο” κι άλλο να δημιουργείς τους θεσμούς και την κουλτούρα μιας πραγματικά νέας συμμετοχικής δημοσιογραφίας.

    Η “αλλαγή” το '81 νομιμοποίησε στη συλλογική συνείδηση τους αντιδικτατορικούς αγώνες.
    Χρειάστηκε να συμπλεύσουν τότε “όλες οι δημοκρατικές δυνάμεις”. Και καλά έκαναν.
    Απ' αυτή την άνευ όρων σύμπλευση βέβαια, φτάσαμε σήμερα η εκφωνήτρια του σταθμού το Πολυτεχνείου να ανήκει στο ενιαίο κόμμα ΝΔ_ΠΑΣΟΚ.
    “Τα παιδιά της αλλαγής” αλώνισαν υπουργεία και γενικές γραμματείες, θεσούλες και αυθαιρετάκια, γιατί ο λαός “τους είχε αναθέσει τη σωτηρία του”.

    Πλέον δεν είμαστε τόσο αφελείς. Κάποιοι είμαστε στα νέα μέσα, ακριβώς γιατί θέλουμε να δημιουργήσουμε εκείνες τις προυποθέσεις ελέγχου που δε θα ξαναφέρουν τα ίδια και χειρότερα.
    Και προσωπικά, όσο μου πέφτει λόγος ως ενός εκ των δύο που ξεκίνησαν την ιδέα radiobubble πριν 6 χρόνια, δεν έχω τη διάθεση να νομιμοποιήσω κανένα μετέπειτα Επίτροπο της Ευρωπαικής Ένωσης ή κανέναν που θα στηριχτεί στην αριστεροσύνη του για να πάρει μια δουλίτσα του υπουργείου εσωτερικών εκεί γύρω στο το 2043 που προβλέπω “την αλλαγή”.

    Κι εγώ κοινό είμαι, ας κάνει και το υπόλοιπο κοινό τα κουμάντα του.

    Φιλιά στην Τουλούζη, έλα με το καλό από 'δώ μεριά να συνεχίσουμε την κουβέντα με μπύρες σε καμιά παραλία. Α, όπως κατάλαβες έκλεισε ήδη το θέμα της επόμενης διάλεξής σου στο Hackademy ;-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αγαπητέ Αποστόλη, συμφωνώ απόλυτα με τις παρατηρήσεις σου για την επόμενη μέρα. Όπως σε όλες τις νέες καταστάσεις, τα νέα καθήκοντα που ο καθένας θά θέσει στον εαυτό θα εξαρτηθούν από την πολιτική και ηθική του στάση. Όταν οι σειρήνες της εξουσίας και του καθωσπρεπισμού ηχήσουν τότε θα ξεχωρίσει η ήρα από το στάχυ. Όμως δεν είμαστε ακόμα εκεί και τίποτα δεν εγγυάται ευτυχή κατάληξη. Για αυτό και πρέπει να αποφευχθεί στο μέτρο του δυνατού ο κατακερματιμός και η διχόνοια στο επικοινωνιακό όπως και στο πολιτικό πεδίο.

    Αν αλλάξουν τα πράγματα μια μέρα, κάποιοι δεν θα αλλάξουν. Θα σταθούν κριτικά απέναντι στην παρωχημένες πρακτικές και εξουσίες όποιες κι αν είναι αυτές. Πιστεύω ότι το Radiobbuble θα είναι μεταξύ αυτών.

    Ευχαριστώ για τη φιλοξενία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή