Τα κοινωνικά δίκτυα ως όχημα ανανέωσης του δημοσιογραφικού πεδίου

Αναδημοσίευση από εδώ 

06/11/2011

By Νίκος Σμυρναίος  

 
Εάν δεχθούμε την παραδοχή ότι το διαδίκτυο φέρνει μια επανάσταση στον χώρο της μαζικής επικοινωνίας το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: μπορούν τα νέα μέσα να αναδείξουν μια άλλη ομάδα δημοσιογράφων, που δεν θα ταυτίζεται με το γνωστό κατεστημένο της τηλεόρασης και των εκδοτών ; Είναι τα κοινωνικά δίκτυα όπως το Twitter ένας τρόπος για να ανανεωθεί το επάγγελμα της δημοσιογραφίας και η σχέση του με το κοινό ; Πως λειτουργεί η δημοσιογραφική κοινότητα μέσα σε αυτά ;

***

Η βαθιά πολιτική κρίση που κυριαρχεί στην επικαιρότητα αυτές τις μέρες έπεισε και τους τελευταίους πολίτες για την πλήρη ανεπάρκεια αυτού που αποκαλούμε πολιτικό προσωπικό. Ταυτόχρονα επιβεβαιώθηκε για ακόμα μία φορά η ύπαρξη ενός δημοσιογραφικού κατεστημένου που έχει ως στόχο την χειραγώγηση της κοινής γνώμης.
Πρόκειται περί της μερίδας αυτής των δημοσιογράφων που έχουν καταλάβει τις πιο νευραλγικές θέσεις στα ΜΜΕ της χώρας, είτε αυτές είναι σε απευθείας επαφή με το ευρύ κοινό (παρουσιαστές δελτίων και ενημερωτικών εκπομπών σε κανάλια και ραδιόφωνα, columnists στις εφημερίδες), είτε σε διευθυντικά πόστα από τα οποία ελέγχουν την ιεράρχηση και την κατεύθυνση των ειδήσεων.
Σε γενικές γραμμές, το κατεστημένο αυτό είναι προϊόν της ανάδυσης της ιδιωτικής τηλεόρασης τη δεκαετία του 90 ως αδιαμφισβήτητης κυρίαρχου της μαζικής επικοινωνίας στην Ελλάδα, έστω κι αν στη συνέχεια στα στελέχη που αναδείχθηκαν σε εκείνη την πρώιμη περίοδο προστέθηκαν κι άλλα νέας κοπής.
Έτσι, μέσω μηχανισμών που έχω περιγράψει αλλού (PDF), μια σχετικά μικρή ομάδα μεγαλοδημοσιογράφων και εκδοτών βρέθηκε να ελέγχει την συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών ΜΜΕ επιβάλλοντας την ατζέντα της στον μέσο πολίτη.
Πίσω από τους σκυλοκαβγάδες και τα ξεκατινιάσματα στα τηλεοπτικά παράθυρα αναδείχθηκε σταδιακά μια ομοϊδεατική σύμπνοια στα βασικά : μικροκομματισμός, διαφθορά, νεοφιλελεύθερη ρητορική και κρατικοδίαιτη πρακτική, προστασία στα πολιτικά τζάκια και γλείψιμο στα αφεντικά, επίθεση σε ότι μοιάζει με κοινωνικό κίνημα και προσπάθεια αντίστασης στα παραπάνω…
Δυστυχώς για την πλειοψηφία των εργαζομένων στα ΜΜΕ, το κατεστημένο της δημοσιογραφίας ταυτίστηκε στη συνείδηση του κόσμου με το σάπιο οικοδόμημα της Ελλάδας του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας.
Αντίθετα από ότι πιστεύουν πολλοί Έλληνες, τα ίδια φαινόμενα με τοπικές ιδιαιτερότητες παρατηρούνται και στις μεγαλύτερες προηγμένες χώρες. Παράδειγμα η απάτη της Wall Street Journal στην οποία αναφέρθηκα σε προηγούμενο ποστ.
Στη Γαλλία το δημοσιογραφικό κατεστημένο είχε γίνει αντικείμενο κριτικής ακόμα κι από τον μεγάλο κοινωνιολόγο Pierre Bourdieu (Για την τηλεόραση, Εκδόσεις Πατάκη, 1998) .
Μόλις χθες η Monde δημοσίευσε άρθρο πάνω σε αυτό ακριβώς το θέμα διερωτώμενη εάν οι πολυπράγμονες δημοσιογράφοι που βρίσκονται παντού και μιλάνε για τα πάντα δεν στρεβλώνουν τελικά τη δημόσια συζήτηση.
Τα τελευταία χρόνια η ανάδυση της διαδικτυακής δημοσιογραφίας και η αυξανόμενη χρήση κοινωνικών δικτύων από δημοσιογράφους και κοινό σχολιάστηκε θετικά. Πολλοί παρατηρητές υποστήριξαν ότι μια τέτοια εξέλιξη αποτελεί απαρχή μιας διαδικασίας αναδιάρθρωσης της δημοσιογραφίας και της ενημέρωσης.

Σε μια πρόσφατη έρευνα με τον συνάδελφο Bernhard Rieder από το πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ προσπαθήσαμε να εξετάσουμε το κατά πόσο η χρήση των κοινωνικών δικτύων επιτρέπει σε Γάλλους δημοσιογράφους που δεν ανήκουν στην καθεστηκυία τάξη των ΜΜΕ να γίνουν γνωστοί και να κατακτήσουν σταδιακά επιρροή σε όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού. Παρακάτω θα παρουσιάσω κάποια από τα ευρήματα.
Το πρώτο εύρημα της έρευνας είναι μεθοδολογικό. Καταφέραμε, ίσως για πρώτη φορά, να εφαρμόσουμε την θεωρία γράφων στην κοινωνιολογική ανάλυση του δημοσιογραφικού πεδίου. Σε αυτό μας βοήθησε το γεγονός ότι οι σχέσεις που αναπτύσσουν τα μέλη του Twitter μεταξύ τους καθώς και το τι λένε αποτελούν στην πλειοψηφία τους προσβάσιμα και εκμεταλλεύσιμα δεδομένα.
Αυτό που κάναμε λοιπόν ήταν να απορροφήσουμε όλες τις πληροφορίες που μπορούσαμε ενός δείγματος 1816 λογαριασμών που ανήκουν σε χρήστες δημοσιογράφους. Στη συνέχεια θεωρήσαμε την κοινότητα των δημοσιογράφων στο συγκεκριμένο κοινωνικό δίκτυο ως γράφο. Οι κόμβοι του γράφου αποτελούνται από τους χρήστες και οι συνδέσεις μεταξύ τους από mentions και retweets.

Κλικ για μεγένθυνση

Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά από χάρτες που απεικονίζουν της κοινότητα των Γάλλων δημοσιογράφων έτσι όπως λειτουργεί στο Twitter. Συνοπτικά τα συμπεράσματα που βγάλαμε από αυτή την πρώτη ανάλυση είναι τα εξής:
- Οι δημοσιογράφοι στο Twitter αποτελούν μια συμπαγή κοινότητα με υψηλό βαθμό αλληλοσύνδεσης
- Κάποιοι από αυτούς αποτελούν κεντρικό κομμάτι της γαλλόφωνης τουιτοσφαίρας.
– Η επιρροή τους, όπως αυτή εκφράζεται από τον αριθμό των mentions και retweets που δέχονται από το σύνολο των χρηστών, δεν είναι απευθείας συνάρτηση ούτε του αριθμού των followers που έχουν, ούτε της ποσότητας των tweets που παράγουν.
- Οι δημοσιογράφοι που εισπράττουν τις περισσότερες αναφορές είναι αυτοί που έχουν μια ισορροπημένη χρήση του μέσου, που αναπτύσσουν διάλογο με χρήστες μη δημοσιογράφους και που συνδέονται με άλλους κοινωνικούς, πολιτικούς και επαγγελματικούς χώρους πλην της δημοσιογραφίας.
Τέλος, το πιο ενδιαφέρον εύρημα της έρευνας είναι ότι η ιεραρχία των Γάλλων δημοσιογράφων στο Twitter δεν ταυτίζεται με την ιεραρχία του δημοσιογραφικού πεδίου στο σύνολο του. Με άλλα λόγια, οι δημοσιογράφοι με τη μεγαλύτερη επιρροή στο συγκεκριμένο μέσο δεν είναι αυτοί που ελέγχουν τις καίριες θέσεις στο μηντιακό κατεστημένο της χώρας.
Μεταξύ των δημοσιογράφων που έχουν κεντρικό ρόλο στη Γαλλόφωνη τουιτοσφαίρα και κατ’επέκταση μεγαλύτερη επιρροή στους χρήστες του μέσου βρίσκουμε σχετικά νέους δημοσιογράφους, με χαμηλές θέσεις στην ιεραρχία, οι οποίοι δουλεύουν σε δευτερευόντα ΜΜΕ όπως οι ενημερωτικοί ιστότοποι και γενικά δεν έχουν το προφίλ των μεγαλοδημοσιογράφων.
Στην συγκεκριμένη φάση της έρευνας δεν έχουμε ακόμα αναλύσει το κατά πόσο η συγκεκριμένη ομάδα είναι φορέας εναλλακτικής πρότασης είτε αυτή αφορά την ατζέντα των θεμάτων που προωθεί, είτε ως προς το περιεχόμενο της ίδιας της επαγγελματικής της ιδιότητας.
Διαφαίνεται όμως ήδη ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων και των νέων μέσων γενικότερα ως όχημα ανανέωσης και αναδιάρθρωσης του δημοσιογραφικού πεδίου. Μένει να δούμε κατά πόσο μια τέτοια εξέλιξη θα επιβεβαιωθεί.
Ολόκληρη η έρευνα στα γαλλικά εδώ: Nikos Smyrnaios et Bernhard Rieder, Les journalistes français sur Twitter: une étude exploratoire, Inaglobal, novembre 2011.
Η παρουσίαση της έρευνας σε βίντεο στην ημερίδα “Sources et flux des news/nouvelles”, Université Sorbonne Nouvelle, Paris 3, 12 septembre, 2011.


Επισκεφθείτε το site του Νίκου Σμυρναίου εδώ