Sochi 2014: Στα παρασκήνια μιας Ολυμπιάδας - Μέρος 1ο

To Ολυμπιακό Στάδιο Fisht στο Sochi. Κατά τη διάρκεια κατασκευής του η ομάδα που διοργανώνει την Τελετή Έναρξης αποφάσισε πως ο θόλος του σταδίου θα είναι σταθερός, και όχι κινητός όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί. Η κατασκευαστική ομάδα είχε στη διάθεσή της τρεις μήνες για να προμηθευτεί και να εγκαταστήσει την απαραίτητη ποσότητα ατσαλιού ώστε να χτιστεί ο νέος θόλος του σταδίου. Photo: REUTERS / Alexander Demianchuk 

Την Παρασκευή, 7 Φεβρουαρίου,  ξεκίνησαν οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί αγώνες στο Sochi με μια εντυπωσιακή, όπως συνηθίζεται, τελετή έναρξης. Το Sochi επιλέχθηκε για να φιλοξενήσει την 22η χειμερινή ολυμπιάδα στη συνεδρίαση της Ολυμπιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκε στη Γουατεμάλα τον Ιούλιο του 2007. Στην συνεδρίαση παραβρέθηκε ο ίδιος ο ρώσος πρόεδρος, Vladimir Putin, που ειδικά για την περίσταση μίλησε στην Ολυμπιακή Επιτροπή στα αγγλικά, πράγμα που επισημάνθηκε σαν κάτι σπάνιο από διεθνή μέσα ενημέρωσης. Το κόστος που ανακοινώθηκε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της υποψηφιότητας δεν ξεπερνούσε τα 12 δισεκατομμύρια, αν και από τότε έχει υπερτετραπλασιαστεί. Ήταν αυτή η οικονομική προσφορά της Ρωσίας που έπαιξε σημαντικό ρόλο έτσι ώστε να προτιμηθεί η υποψηφιότητά της από αυτές της Νότιας Κορέας και της Αυστρίας.

Η σπατάλη

Υπολογίζεται πως οι αγώνες αυτοί θα κοστίσουν τουλάχιστον 51 δισεκατομμύρια δολάρια, θα είναι δηλαδή οι ακριβότεροι ολυμπιακοί αγώνες στην ιστορία του θεσμού. Η Ρωσία θα πληρώσει για την χειμερινή Ολυμπιάδα περισσότερα από τα 40 δισεκατομμύρια δολάρια που ξόδεψε η Κίνα για την θερινή Ολυμπιάδα του 2008. Αντίστοιχα η Μεγάλη Βρετανία ξόδεψε για την Ολυμπιάδα στο Λονδίνο του 2012 15 δισεκατομμύρια δολάρια. Ήταν άλλωστε εξαρχής προφανές πως η χειμερινή Ολυμπιάδα του Sochi αποτελούσε για τον Vladimir Putin επίδειξη πολιτικής και οικονομικής ισχύος.

Ο Bent Flyvbjerk, ειδικός του τομέα των «μεγαέργων» (megaprojects) στο Said Business School του Oxford University αποκαλύπτει στο Bloomberg πως όλα τα κράτη που έχουν φιλοξενήσει ολυμπιακούς αγώνες έχουν κατά μέσο όρο τριπλασιάσει το αρχικό κόστος που οι ίδιες προέβλεπαν για τη διοργάνωση. Στο Sochi το κόστος έχει σχεδόν πενταπλασιαστεί. Το γεγονός ότι το κόστος αυτών ειδικά των αγώνων είναι το μεγαλύτερο στην ιστορία της διοργάνωσης είναι ακόμα πιο αδιανόητο, σύμφωνα με την Allison Stewart, συνάδελφο του Flyvbjerg στη Οξφόρδη, μιας και συγκρινόμενοι με τις θερινές Ολυμπιάδες, οι χειμερινές φιλοξενούν λιγότερους αθλητές (2500 αντί 11.000 κατά μέσο όρο), λιγότερα γεγονότα (86 αντί 300) και λιγότερους αγωνιστικούς χώρους (15 αντί 40).

Η χειμερινή Ολυμπιάδα του Sochi είναι ίσως η πρώτη που πραγματοποιείται σε μια περιοχή με ουσιαστικά εύκρατο κλίμα. Η περιοχή αποτελεί παραθαλάσσιο θέρετρο και ήταν την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης τόπος εργατικών διακοπών. Το Sochi βρίσκεται σε μια στενή πλαγιά γης μεταξύ  βουνών και θάλασσας, χωρίς καμιά επίπεδη επιφάνεια ικανή να φιλοξενήσει μεγάλα στάδια. Το μόνο σημείο όπου κάτι τέτοιο είναι δυνατόν είναι η κοιλάδα Imeretinsky,  με πεδινά σημεία επιρρεπή στις πλημύρες, που απέχει 20 χιλιόμετρα από το κέντρο του Sochi.

Εκεί, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, έχει κατασκευαστεί το Ολυμπιακό Πάρκο, με το Ολυμπιακό Στάδιο και τα κλειστά στάδια χειμερινών αθλημάτων να απέχουν μεταξύ τους μικρές αποστάσεις. Τα αθλήματα που χρειάζονται χιόνι θα πραγματοποιηθούν στην  Krasnaya Polyana, στα βουνά του Καυκάσου κι ένας υπερσύγχρονος και ολοκαίνουριος σιδηρόδρομος, με τραίνα κατασκευής Siemens, δημιουργήθηκε για να συνδέει τις δύο ολυμπιακές τοποθεσίες. Tόσο Ολυμπιακό Πάρκο όσο και οι υποδομές για τα χειμερινά αθλήματα στο βουνό ουσιαστικά χτίστηκαν από το μηδέν,

Το «δίκτυο»

Δύο ειδών ιδιωτικά εταιρικά συμφέροντα ενεπλάκησαν με την Ολυμπιάδα του Sochi: είτε υπεργολάβοι που προσελήφθησαν από κρατικές εταιρίες για να πραγματοποιήσουν συγκεκριμένα έργα, είτε εταιρείες που ήρθαν σαν επενδυτές, αναλαμβάνοντας να φέρουν εις πέρας τα έργα και επενδύοντας σε αυτά εν μέρει και δικά τους κεφάλαια. Στην πρώτη κατηγορία, σύμφωνα με την έκθεση των Boris  Nemtsov και Leonid  Martynyuk και το New Time, περιοδικό της αντιπολίτευσης, κανείς δεν κατάφερε να κερδίσει περισσότερο από το Sochi από ότι τα αδέρφια Arkady και Boris Rotenberg, παιδικοί φίλοι του Putin από την Α. Πετρούπολη, οι οποίο έχουν εξελιχθεί την τελευταία δεκαετία σε πλούσιους βιομηχάνους. Αυτοί, σύμφωνα με το περιοδικό, ανέλαβαν 21 συμβόλαια, αξίας 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων – γύρω στο 14% του συνολικού προϋπολογισμού των αγώνων του Sochi.

Σε μια τέτοια συμφωνία, ο κρατικός ενεργειακός κολοσσός Gazprom (GAZP:RU) ανέθεσε σε μια από τις εταιρίες των Rotenberg, τη Stroygazmontazh, τη δημιουργία αγωγού μήκους 177 χιλιομέτρων από την Dzhugba στο Sochi. Μέρος του αγωγού είναι υποθαλάσσιος, περνά κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα. Το συνολικό συμβόλαιο ξεπέρασε τα 4 εκατομμύρια ευρώ (5,5 εκατομμύρια δολάρια) ανά χιλιόμετρο. Αν κάνει κάποιος τη σύγκριση με τον υποθαλάσσιο αγωγό Nord Stream που διασχίζει τη Βαλτική θα απορήσει. Ο Nord Stream κόστισε 3,6 εκατομμύρια ευρώ ανά χιλιόμετρο – τιμή που σύμφωνα με εκτιμήσεις ήταν ήδη τρεις φορές υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου κατασκευής του δρόμου για την Krasnaya Polyana, προϋπολογισμού 8,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ανατέθηκε σε δύο εταιρίες: την Transuzhstroy και την SK Most, που πριν το Sochi ήταν γνωστή γιατί είχε αναλάβει την δημιουργία γέφυρας στο Βλαδιβοστόκ, προϋπολογισμού ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων, πριν την πραγματοποίηση της Συνόδου Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού το 2012.

O κρατικός φορέας που επέβλεψε το έργο είναι οι Ρωσικοί Σιδηρόδρομοι ή RZhD. Επικεφαλής του φορέα είναι ο Vladimir Yakunin, στενός συνεργάτης του Vladimir Putin. Ο Yakunin επιβλέπει ένα σιδηροδρομικό δίκτυο περίπου 83.000 χιλιομέτρων (52.000 μιλίων), το τρίτο μεγαλύτερο δίκτυο στον κόσμο το οποίο απασχολεί περίπου ένα εκατομμύριο υπαλλήλους. Το 49 χιλιομέτρων έργο, από το Adler (στο Sochi) μέχρι την Krasnaya Polyana, συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο φιλόδοξα της διοργάνωσης. Η διαδρομή συνδέει τα στάδια και το Ολυμπιακό Χωριό, κατά μήκος της ακτής της Μαύρης Θάλασσας, με τα αθλητικά κέντρα στο βουνό. Ο Andrey Dudnik, αναπληρωτής διευθυντής των έργων στο Sochi για τον RZhD δηλώνει υπερήφανος για τα επιτεύγματα της εταιρίας, δεδομένου του δύσκολου γεωλογικού ανάγλυφου της περιοχής , μεταξύ βουνών και θάλασσας, και του στενού χρονοδιαγράμματος ολοκλήρωσης του έργου. «Λίγοι το πίστευαν», αναφέρει σε ρεπορτάζ του Joshua Yaffa στο Bloomberg Businessweek, «αλλά τα καταφέραμε!». Η κατασκευαστική εργασία ήταν τόσο απαιτητική συμπληρώνει ο Dudnik που το 2011 η RZhD πήρε το βραβείο για το μεγαλύτερο έργο σηράγγων σε διεθνή βράβευση στο Χονγκ Κόνγκ.

Όμως  στη Ρωσία το έργο είναι διάσημο για έναν άλλο λόγο: το κόστος του. Στα 8,7 δισεκατομμύρια δολάρια, η σιδηροδρομική σύνδεση κοστίζει περισσότερο από τη συνολική προετοιμασία για την προηγούμενη Χειμερινή Ολυμπιάδα, στο Βανκούβερ. Σε έκθεση τους ο Boris Nemtsov και ο Leonid Martynyuk, στελέχη της αντιπολίτευσης, υπολόγισαν πως το ρωσικό κράτος ξόδεψε περισσότερα για τον σιδηρόδρομο από ότι η ΝASA για την παράδοση και την χρήση των νέας γενιάς των Mars rover. Άρθρο στον Russian Esquire εκτιμά πως για το σύνολο των χρημάτων που ξοδεύτηκαν για την κατασκευή η διαδρομή θα μπορούσε να καλυφθεί εξολοκλήρου με χαβιάρι Beluga πάχους ενός εκατοστού.

Τα έργα αυτά στο Sochi ανατέθηκαν χωρίς δημόσιο διαγωνισμό, ο νόμος που απαιτεί από τις κρατικές εταιρίες να πραγματοποιούν ανοιχτούς διαγωνισμούς τέθηκε σε ισχύ το 2012. Και οι δύο εταιρίες εμφανίζονται με δεσμούς με την ηγεσία του RZhD, συμπεριλαμβανόμενου και του Yakunin, επικεφαλή του οργανισμού σιδηροδρόμων. Η εταιρία υποδομών SK Most έχει τον έλεγχο της Millennium Bank, της οποίας πρόεδρος είναι ο Oleg Toni, αντιπρόεδρος του RZhD στον τομέα των Ολυμπιακών Έργων. Η Natalia Yakunina, σύζηγος του Yakunin, ήταν μέλος του συμβουλίου της τράπεζας. Ο Toni είναι επιπλέον ένας από τους συνιδρυτές της Transuzhstroy, παρά το γεγονός ότι λέει πως δεν έχει οικονομικά συμφέροντα στην εταιρία.

Σε γραπτή της ανακοίνωση η RZhD δήλωσε πως όλες οι αναθέσεις έργων για τον αυτοκινητόδρομο και σιδηρόδρομο της Krasnaya Polyana έγιναν σε «ανταγωνιστική βάση». Σύμφωνα με την ανακοίνωση οι εταιρίες που επιλέχθηκαν είναι συνεργάτες της  RZhD για πολλά χρόνια και «κατέχουν ισχυρή βιομηχανική βάση και υψηλά ειδικευμένο προσωπικό». Επιπλέον ξεκαθαρίζουν πως κανένας υπάλληλος της RZhD αλλά ούτε και μέλη των οικογενειών τους έχουν οικονομικές σχέσεις με την SK Most ή την Transuzhstroy.

Οι επενδυτές

Στο μεταξύ ιδιωτικοί επενδυτές συνέρρευσαν, όπως θα ήταν αναμενόμενο, στο Sochi. Η Interros, εταιρεία που ανήκει στον μεγιστάνα μεταλλείων και ορυχείων Vladimir Potanin, έχτισε τη Rosa Khutor, που θα φιλοξενήσει τα αλπικά αθλήματα κατά τη διάρκεια των αγώνων. Λέγεται πως ο Potanin αποφάσισε να επενδύσει ενώ έκανε σκι με τον Putin. Αντιπρόσωποι της Basic Element, της κύριας εταιρείας του δισεκατομμυριούχου Oleg Deripaska που ασχολείται με μια γκάμα προϊόντων που ξεκινούν από το αλουμίνιο και καταλήγουν στην υδροηλεκτρική ενέργεια, δήλωναν στον Bloomberg πως δεν θυμούνται πως ο Deripaska αποφάσισε να επενδύσει στο Sochi. Ο Andrey Elinson, επικεφαλής όλων των έργων της Basic Element στο Sochi, τα οποία περιλαμβάνουν την ανακαίνιση του αεροδρομίου και τη δημιουργία του Ολυμπιακού Χωριού επέμεινε πως η εμπλοκή της εταιρίας στην Ολυμπιάδα δεν έχει χαρακτήρα φιλανθρωπίας αν και δεν περιμένουν υπερκέρδη από αυτές τις επενδύσεις.

Αξίζει να σημειωθεί πως το 70% των επενδύσεων που οι εταιρείες μεγιστάνων πραγματοποίησαν στο Sochi χρηματοδοτούνται με δάνεια από την Vnesheconombank, ή VEB, μια κρατική τράπεζα επενδύσεων. Το κράτος χρηματοδοτεί την τράπεζα η οποία διανέμει αυτά τα ποσά στους επενδυτές που επιλέγει. Σύμφωνα με τον ρωσικό νόμο το συμβούλιο που επιβλέπει την τράπεζα έχει ως επικεφαλή τον ρώσο πρωθυπουργό, ο οποίος κατά την περίοδο έγκρισης των δανείων για την Ολυμπιάδα δεν ήταν άλλος από τον Vladimir Putin. Η VEB χρηματοδοτεί το 85% του προϋπολογισμού των εγκαταστάσεων σκι που έφτιαξε η Interros και το 88% του Ολυμπιακού Χωριού, το έργου της Basic Element.

Τον Ιούνιο του 2012, μέλη της Ερευνητικής Επιτροπής της Ρωσικής Ομοσπονδίας ξεκίνησαν έρευνα σε σχέση με την οικονομική διαχείριση εκ μέρους των εργολάβων της κατασκευής δύο σταδίων, του κεντρικού Ολυμπιακού Σταδίου Fisht, που προγραμματίζεται να χρησιμοποιηθεί μόνο για τις τελετές έναρξης και λήξης, και του σταδίου που φιλοξενεί τον διαδρόμο για τα έλκηθρα. Οι ερευνητές θεωρούν πως οι εργολήπτες φούσκωσαν τα κόστη υποβάλλοντας ψεύτικες ή αδικαιολόγητες προβλέψεις έργου. Οι απώλειες για τον κρατικό προϋπολογισμό υπολογίζονται στα 170 εκατομμύρια δολάρια για το στάδιο και στα 75 εκατομμύρια δολάρια για τον διάδρομο του έλκηθρου. Παρόλα αυτά, σε συνέντευξη τύπου με ξένους δημοσιογράφους στις 20 Ιανουαρίου ο πρόεδρος Putin αρνήθηκε ότι υπήρχαν αποδείξεις διαφθοράς, παρά το γεγονός ότι και ο ίδιος αποδέχεται ότι υπήρξαν απόπειρες να αυξηθούν οι τιμές κοστολόγησης, ισχυριζόμενος μάλιστα πως αυτό συμβαίνει παντού στον κόσμο.

Επιπλέον, οι εργασίες κατασκευών έχουν συγκεντρώσει τα πυρά ακτιβιστών τόσο για την περιβαλλοντική καταστροφή που έχουν προκαλέσει στο ευαίσθητο οικοσύστημα της περιοχής, η οποία φιλοξενεί και ένα εθνικό πάρκο, όσο και για την υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων, ιδιαίτερα των μεταναστών. Όμως ειδικά οι αποκαλύψεις σε σχέση με την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον αυταρχισμό του ρωσικού κράτος αποτελούν το θέμα του δεύτερου μέρους, που θα ακολουθήσει.

Jaquou Utopie

Πηγές:

Critical Legal Thinking: The Five Extraordinary Features of the Sochi Winter Olympics

Bloomberg Businessweek: The Wasteand Corruption of Vladimir Putin's 2014 Winter Olympics

The Economist: The Sochi Olympics - Castles in the sand