Γρηγόρης Καραντινάκης: Πρέπει να αλλάξουμε τα πράγματα

Του Μίμη Τσακωνιάτη - Camerastylo Online

Η μακρόχρονη πορεία του σκηνοθέτη Γρηγόρη Καραντινάκη στο χώρο του πολύπαθου ελληνικού κινηματογράφου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως σιωπηλή και διακριτική. Τον συναντήσαμε στα νέα γραφεία του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, όπου κατέχει πλέον το πόστο του Γενικού Διευθυντή. Όλοι οι Έλληνες κινηματογραφιστές, και ιδιαίτερα οι νέοι, αναρωτιούνται αν θα σταθεί στο ύψος των δύσκολων περιστάσεων εφαρμόζοντας τα διακηρυγμένα σχέδιά του για τη χάραξη νέας στρατηγικής και εποχής για το Κέντρο, που θα αναστήσουν τη θνησιμαία εγχώρια κινηματογραφική παραγωγή. Το να συζητάς με κάποιον τόσο σφοδρά ερωτευμένο με το σινεμά, που κατέχει σφαιρική γνώση πάνω στην αισθητική και τεχνική του, και που διατηρεί άσβεστη τη ρομαντική φλόγα για τη ζωή και την τέχνη του καθ’ όλη τη διάρκεια του πολυετούς περιπετειώδους ταξιδιού του στα μαγευτικά τοπία του κινηματογράφου, συνιστά πέρα από μεγάλη χαρά και τύχη, και εγγύηση πως είναι ο καταλληλότερος για τη συγκεκριμένη διοικητική θέση. Ας ελπίσουμε και ας ευχηθούμε ότι θα βοηθηθεί γενναιόδωρα και από την Πολιτεία, και θα παραμείνει στο “μετερίζι” του όσο χρειάζεται για να υλοποιήσει το όραμά του.

-Τι ήταν αυτό που σε οδήγησε στο να αναλάβεις τη θέση του Γενικού Διευθυντή του ΕΚΚ στη χειρότερη εποχή; Μήπως έχεις αυτοκτονικές τάσεις (γέλια); Βέβαια το πρώτο πράγμα που μπορεί κάποιος να πει είναι ότι σε μία περίοδο μεγάλης ανεργίας στο χώρο εσύ εξασφαλίζεις ένα σταθερό και καλό μισθό. Τι απαντάς;

Πως για μια τέτοια θέση δεν μπορεί να είναι κίνητρο τα λεφτά! Τα οποία ακόμη δεν ξέρω και πόσα είναι! Ούτε καν το συζήτησα! ΚΑΙ δεν ήρθα στο ΕΚΚ για να εξασφαλίσω ένα μισθό αφού δούλευα συνεχώς έξω, ήμουν διαρκώς στην παραγωγή με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Άλλες είναι οι προθέσεις μου. Σήμερα οι αυτοκτονικές τάσεις που λες, έχουν έρθει δραματικά στο προσκήνιο, καθώς ζούμε τραγικά μία κατάσταση όπου η απόγνωση και η απελπισία φέρνουν τον άνθρωπο σε επικίνδυνες ατραπούς. Θα έλεγα ότι εγώ αντίθετα ανέλαβα αυτή τη θέση βλέποντας τα πράγματα μέσα από μία χαραμάδα αισιοδοξίας. Αν και από τη φύση μου είμαι πεσιμιστής, είδα την προοπτική μέσα από το ρομαντικό πρίσμα του «Πρέπει να αλλάξουμε τα πράγματα». Και σήμερα επιβάλλεται να είμαστε αισιόδοξοι. Δεν έχουμε άλλο δρόμο. Γιατί για ν’ αντιμετωπίσεις αυτή τη σκληρή πραγματικότητα μέσα από όλους τους οικονομικούς περιορισμούς που υπάρχουν, πρέπει να εμβολίζεις τη σκοτεινιά που κυριαρχεί με φως κι αισιοδοξία, και να το κάνεις σε καθημερινή βάση. Είδα λοιπόν την ανάληψη της διευθυντικής θέσης μέσα απ’ τη δυναμική των αλλαγών μετά την ψήφιση του νέου νόμου. Πρέπει να δουλέψουμε προς την κατεύθυνση του να γίνουν επιτέλους οι αλλαγές που θα στηρίξουν αυτό που αποκαλούμε ελληνικό κινηματογράφο, όσον αφορά την παραγωγή αλλά και την προώθησή του.

-Αισθάνεσαι δηλαδή ως ο διάμεσος για να εκφραστεί το αίτημα που υπάρχει στο χώρο των «σκηνοθετών στην ομίχλη» για αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο γίνεται το σινεμά στην Ελλάδα;

Από τη μία η κρίση και η μεταβατική περίοδος στη λειτουργία του δημόσιου τομέα, δίνουν παρ’ όλη την οικονομική δυσπραγία –γιατί για να μην κοροϊδευόμαστε το σινεμά χρειάζεται χρήματα– τη δυνατότητα αλλαγών. Απ’ την άλλη ήρθα εδώ στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, κι ένας απ’ στόχους μου στα δύσκολα είναι το ΕΚΚ να αντιμετωπίζει την πραγματικότητα και τους ανθρώπους τού σινεμά όπως θα ήθελα να με αντιμετωπίζει κι εμένα. Αυτή είναι η βασική αρχή των πραγμάτων.

-Αυτό είναι κάτι που μόνο ένας σκηνοθέτης μπορεί να το αισθανθεί και να το κατανοήσει, και η δική σου περίπτωση που τυχαίνει να είσαι και κινηματογραφιστής αποτελεί ευτυχή συγκυρία.

Ναι, είναι καλό που γνωρίζω το κομμάτι της φιλμοκατασκευής μέσα και από τις σημερινές ιδιαιτερότητες. Άλλα τα προβλήματα της δικιάς μου γενιάς, άλλα των σημερινών νέων. Αλλιώς γινόταν μία ταινία πριν από χρόνια, αλλιώς γίνεται σήμερα, και σίγουρα αλλιώς θα γίνεται στο κοντινό μέλλον. Προσπαθώ να επικοινωνώ με τους ανθρώπους σε ένα πρώτο επίπεδο, κατανοώντας κάθε φορά τα προβλήματά τους.

-Εσύ πάντως όταν έκανες την ταινία σου είχες πολλά προβλήματα για να την ολοκληρώσεις.

Ναι, είχα προβλήματα κατά τη διάρκεια της παραγωγής της, καθώς τότε είχαν σταματήσει προσωρινά κάποιες ταινίες και μετά ολοκληρώθηκαν. Πάντα όμως η κατασκευή μιας ταινίας είναι περιπέτεια. Ακόμα και με τις καλύτερες συνθήκες να πας στο γύρισμα, θα συναντήσεις μπροστά σου προβλήματα. Και όσο το δυνατόν περισσότερους συνοδοιπόρους έχεις σε αυτή την περιπέτεια, τόσο καλύτερα και τόσο αναίμακτα φτάνει στο τέρμα της.

-Μήπως όμως είναι στην Ελλάδα που καταλήγει να γίνεται πάντα περιπέτεια;

Παντού είναι μία περιπέτεια. Αν εξαιρέσεις κάποιες ιδανικές συνθήκες που έχουν τα μεγάλα στούντιο στο Χόλιγουντ ή κάποιες μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρίες παραγωγής, παντού είναι το ίδιο. Αλλά και στο Χόλιγουντ δεν είναι εύκολα τα πράγματα. Πολλοί αναγκάζονται να βάλουν νερό στο κρασί τους για να μπορέσουν να κάνουν ένα φιλμ. Όπως ο Κόπολα που για να φτιάξει μία προσωπική ταινία έπρεπε να κάνει πρώτα εκδουλεύσεις για τα στούντιο. Η κλίμακα αλλάζει, αλλά πάντα η δημιουργία κρύβει μέσα της την περιπέτεια.

-Ενάμιση χρόνο μετά την ψήφιση του νέου νόμου 3905 για τον κινηματογράφο όλα δείχνουν να υπολείπονται των διακηρυγμένων στόχων σας.

Ας πάρουμε ένα-ένα τα πράγματα από την αρχή. Ο νέος νόμος ήταν ένα αίτημα πολλών χρόνων του χώρου και ψηφίστηκε. Ένα άλλο κομμάτι, επίσης σημαντικό το οποίο ψηφίστηκε, ήταν τα φορολογικά κίνητρα. Οι αποφάσεις που αφορούν τον τρόπο εφαρμογής του νόμου έχουν στην πλειονότητά τους υπογραφεί. Μένουν οι αποφάσεις για το 1,5% και η επιστροφή του φόρου στους παραγωγούς και στις αίθουσες από τα εισιτήρια, και ελπίζω να υπογραφούν κι αυτές πριν από τις εκλογές. Άρα, το θέμα της γραφειοκρατίας θεωρητικά έχει λυθεί. Αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό! Πρέπει να περάσει και στη ζωή. Να γίνει ΠΡΑΞΗ!

-Ναι, αλλά στην Ελλάδα έχουμε χορτάσει από την ψήφιση νέων νόμων. Ωστόσο, σχεδόν κανένας δεν εφαρμόζεται. Γι’ αυτό μας επιπλήττουν και οι εταίροι μας στην ΕΕ, ως αφερέγγυο δηλαδή κράτος, αλλά και για το γεγονός ότι δεν προχωρούν οι μεταρρυθμίσεις επειδή βρίσκουν απέναντί τους οργανωμένα συμφέροντα. Γιατί να περιμένουμε λοιπόν ότι θα εφαρμοστεί πλήρως και ο νέος νόμος για τον κινηματογράφο;

Σίγουρα έτσι είναι. Εγώ δεν είμαι βέβαια ούτε νομοθετική ούτε εκτελεστική εξουσία για να απολογηθώ γι’ αυτή (γελάει). Ως διευθυντής του ΕΚΚ –που είναι ένας φορέας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα– κι από το σημείο εκκίνησης των αρμοδιοτήτων μου, πιέζω συνεχώς προς κάθε κατεύθυνση για τα αυτονόητα. Και ποια είναι αυτά; Ότι μέσα στη δεδομένη οικονομική ύφεση και δυσπραγία πρέπει να μπορέσει πραγματικά το Κέντρο να επιτελέσει το σκοπό του, όπως αυτός ορίζεται από το νόμο. Κι ο σκοπός του –επιγραμματικά– δεν είναι άλλος από την προστασία της κινηματογραφικής παραγωγής, την προώθηση της κινηματογραφικής τέχνης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και την προβολή της χώρας ως έναν τόπο κατάλληλο να προσελκύσει ξένες παραγωγές για την πραγματοποίησή τους. Το αυτονόητο λοιπόν για την στοιχειώδη λειτουργία όλων αυτών είναι τα χρήματα, που βέβαια πολλές από τις πηγές αυτών των κονδυλίων έχουν να κάνουν με την άμεση και δυναμική εφαρμογή του νόμου. Ξέρεις ότι στο ΕΚΚ μάς χρωστάνε από διάφορες πηγές περισσότερα από όσα χρωστάμε. Δηλαδή η επιστροφή του ΦΠΑ μόνο που μας οφείλουν από το 2006 έως και σήμερα είναι περίπου 4,8 εκατομμύρια ευρώ!

-Το θέμα είναι ότι το χρεοκοπημένο κράτος χρωστάει πια στους πάντες!

Αυτό είναι το παράλογο. Να μπαίνουν κάποιοι με χειροπέδες στη φυλακή για χρέη ΦΠΑ προς το Δημόσιο και παράλληλα το Δημόσιο να χρωστάει στον εαυτό του! Και να μη δέχεται εύκολα και τους συμψηφισμούς. Γιατί στα λόγια όλα εύκολα είναι! Αν το κράτος και το δημόσιο ήταν κάπως αλλιώς, ίσως να μην υπήρχαν κάποιοι μεγάλοι συγγραφείς όπως ο Κάφκα για παράδειγμα. Απλά μέσα σ’ αυτό τον κυκεώνα των αναδιαρθρώσεων του δημοσίου τομέα που βρισκόμαστε τώρα, γιατί βιώνουμε και μία πρωτόγνωρη εμπειρία όσον αφορά τη λειτουργία του κράτους, βλέπουμε να περνάνε οι τροπολογίες και οι τροποποιήσεις των νόμων με τέτοιες ταχύτητες, που πολλές φορές δεν τις προλαβαίνουν και οι ίδιοι οι οργανισμοί. Τα πράγματα αλλάζουν με ιλιγγιώδη ρυθμό και δεν υπάρχει ετοιμότητα.

-Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.

Βεβαίως είναι πολύ επικίνδυνο, και σ’ αυτή την περίοδο που παντού υπάρχουν άλλες προτεραιότητες είναι γνωστό ότι ο πολιτισμός οριοθετείται –λες και είναι πρωτότυπο αυτό– ως ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Πρέπει όμως κάποια στιγμή να το καταλάβουν επιτέλους πως ο πολιτισμός, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, σημαίνει ΕΙΚΟΝΑ του κράτους! Η φωτογραφία μας στο Facebook του πλανήτη! Πολλές φορές και το ΥΠΠΟ είναι εγκλωβισμένο όσον αφορά τη διάθεση των κονδυλίων του από το Υπουργείο Οικονομικών. Δηλαδή κάποια κονδύλια που ήταν υπογεγραμμένα από τον Υπουργό Πολιτισμού για να έρθουν στο ΕΚΚ, τα φρέναραν από το Υπουργείο Οικονομικών την τελευταία στιγμή. Δηλαδή γίνονται και εκεί διάφορες αλλαγές αξιολόγησης ως προς την προτεραιότητα των δαπανών, τώρα μη με ρωτήσεις με ποια κριτήρια…

-Χωρίς λεφτά όμως δεν μπορεί να γίνει σινεμά. Ούτε και με πενταροδεκάρες. Το σινεμά είναι ακριβό σπορ.

Σίγουρα.

-Και σήμερα βλέπουμε πως υπάρχει η τάση να γυρίσουμε δεκαετίες πίσω όπου το σινεμά γινόταν εκ των ενόντων χωρίς να αμείβεται κανείς.

Αυτή είναι μία τάση, μία πραγματικότητα. Όταν δεν υπάρχουν λεφτά από το κράτος, οι άνθρωποι προσπαθούν με οποιοδήποτε τρόπο να υλοποιήσουν το δημιουργικό στοιχείο που έχουν μέσα τους. Η πραγματικότητα πολλές φορές σε φέρνει σε τέτοια θέση, ώστε αλλάζει και η ματιά σου στα πράγματα. Καλές low budget ταινίες πάντως έχουν γίνει, και μπορείς να κάνεις και με λίγα χρήματα σινεμά. Ακόμα και στο εξωτερικό υπάρχουν παραδείγματα τέτοιων ταινιών που έχουν γίνει ακόμη και μπλοκμπάστερ. Αυτό βέβαια δεν πρέπει να μας εφησυχάζει και σίγουρα δεν πρέπει να είναι λύση.

-Ναι, αυτές όμως είναι οι εξαιρέσεις στον κανόνα. Όπως η πρώτη ταινία του Ντάρεν Αρονόφσκι, το Πι που έγινε με το τίποτα.

Ναι. Ή το Blair Witch Project. Θέλω να πω ότι η επιτυχία ή η αποτυχία μίας ταινίας δεν εξαρτάται από το ύψος του προϋπολογισμού της. Αυτό οριοθετεί ουσιαστικά τον τρόπο παραγωγής της. Από κει και πέρα δυστυχώς διανύουμε μία εποχή ισχνών αγελάδων, και για να υπάρξουμε πρέπει να περιορίσουμε τους προϋπολογισμούς μας. Για να μην γυρίσουμε την πλάτη μας στο μέλλον, πρέπει να κοιτάξουμε κατάματα το παρόν και να το αντιμετωπίσουμε ΟΛΟΙ. Και οι σκηνοθέτες και οι παραγωγοί και οι διανομείς, αλλά και όλοι οι συμμετέχοντες στη διαδικασία μίας παραγωγής, πρέπει να δούμε το πράγμα εξ αρχής. Γιατί μη ξεχνάς ότι για πολλά χρόνια ζούσαμε ελαφρώς και σε μία εικονική πραγματικότητα.

-Όχι ελαφρώς!

Βαρέως θα έλεγα (γελάει). Το λέω ελαφρώς για να είμαι ευγενής. Ζούσαμε σε μία φούσκα. Πρέπει λοιπόν να επαναδιαπραγματευθούμε όλοι την ύπαρξή μας και γενικά και μέσα στο σινεμά. Αυτό δεν είναι πάντα και τόσο κακό. Μπορεί να μας κάνει καλύτερους και πιο δημιουργικούς.

-Δεν είναι κακό πάντως να υπάρχουν χρήματα στην παραγωγή μίας ταινίας.

Αλίμονο. Το σινεμά κατασκευαστικά απαιτεί χρήματα, χρήματα, χρήματα για την πραγματοποίησή του πολλά ή λίγα. Έτσι είναι.

-Νομίζω ότι το ζητούμενο στην παραγωγή μίας ταινίας είναι κάθε πλάνο να δικαιολογεί, να αξίζει τα λεφτά του.

Δεν ξέρω αν κάθε πλάνο πρέπει να δικαιολογεί τα λεφτά του. Εξαρτάται τώρα και από το πλάνο.

-Το λέω επειδή μπορείς να έχεις καλό budget, και ως σκηνοθέτης με ένα ξεχωριστό βλέμμα, ευφάνταστες ιδέες ή πατέντες, να γλιτώνεις χρήματα χωρίς να μειώνεις καθόλου το αισθητικό αποτέλεσμα και την ποιότητα της εικόνας.

Τι; Αν πάρουμε την έλλειψη ως κυριολεκτικό και όχι ως αισθητικό συστατικό μιας ταινίας ; Ο Ρομπέρ Μπρεσσόν έλεγε πως η έλλειψη είναι το πιο σημαντικό συστατικό στοιχείο του σινεμά, ότι το πλάνο έρχεται σε μία σειρά από άλλα πλάνα κι ανάμεσα στην ακολουθία των πλάνων μεσολαβεί η έλλειψη…

-Ο Μπρεσσόν έλεγε δηλαδή ότι το σημαντικό βρίσκεται στην έλλειψη ανάμεσα στα δύο διαδοχικά πλάνα (γελάει);

Ακριβώς (γελάει). Αλλά ως αισθητική αντιμετώπιση του προβλήματος! Καμία σχέση με το λογιστήριο!

-Όπως έλεγε και ο Αρβανίτης για τον Νίκβιστ στο Κραυγές και Ψίθυροι, ότι πολύ μεγάλος είναι ένας διευθυντής φωτογραφίας που πετυχαίνει αυτό που θέλει χωρίς να ανάψει κανένα φως (γελάει);

Ακριβώς (γελάει). Για ηλεκτρικό θα μιλούσε πάντως.

-Αυτά όμως συμβαίνουν στη σφαίρα της φιλμικής Αλίκης στη Χώρα των θαυμάτων.

Καλό είναι βέβαια όταν έχεις λίγα χρήματα να τα διαχειρίζεσαι με έναν τέτοιο δημιουργικό τρόπο ώστε να κάνεις –αν μη τι άλλο πέρα από το να φαίνεται και η τελευταία δεκάρα που έχεις στο μπάτζετ– την ταινία να δείχνει ακριβότερη απ’ το κόστος της.

-Για μένα το σινεμά είναι πάντα προβλήματα που πρέπει να επιλύεις για να φτάσεις όσον το δυνατόν ανέξοδα στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Αισθητικά προβλήματα, τεχνικά, αλλά και παραγωγής.

Σίγουρα. Είπαμε και πριν ότι το σινεμά είναι μία περιπέτεια γιατί εμπεριέχει πάρα πολύ έντονα από τη μία το τεχνικό κομμάτι και από την άλλη το αμιγώς καλλιτεχνικό, και αρκετές φορές ο πετυχημένος συνδυασμός αυτών των δύο είναι πάρα πολύ δύσκολος. Αλλά πιστεύω ότι σ’ αυτό ακριβώς το συστατικό του στοιχείο βρίσκεται και η χάρη, η γοητεία και η μαγεία του. Αυτό είναι που κάνει το σινεμά να είναι λίγο διαφορετική τέχνη από όλες τις υπόλοιπες. Πάντως πιστεύω ότι και χωρίς πολλά λεφτά γίνεται πολύ καλό σινεμά, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να διεκδικούμε το μεγαλύτερο δυνατό κονδύλι για το ελληνικό σινεμά.

-Από τη νέα σου θέση ως διευθυντής του ΕΚΚ, τι είναι αυτό το καινούργιο που είδες, η νέα οπτική, αν υπάρχει, πάνω στα κινηματογραφικά πράγματα που δεν την είχες πριν αναλάβεις;

Κοίτα, σίγουρα βλέπω με άλλο τρόπο πολλά πράγματα από ότι τα έβλεπα όταν ήμουν «έξω από το πλάνο». Όπως έλεγε και ο Φελίνι «ό,τι δε βλέπω μέσα στο πλάνο μου δεν υπάρχει!» (γελάει). Πολλές φορές πράγματα που υπάρχουν στην καθημερινότητα δεν τα βλέπεις, γιατί έχεις δημιουργήσει ένα δικό σου οπτικό πεδίο και μέσα από αυτό διατυπώνεις και την προσέγγισή σου με το χώρο. Αυτό που έχω να πω είναι ότι σίγουρα βρισκόμαστε σε μία εποχή σημαντικών αλλαγών σε όλα τα πράγματα. Σημαντικών αλλαγών στην κοινωνία, στο πώς βλέπουμε εμείς τους άλλους και πώς μας βλέπουν οι άλλοι. Ένα στοιχείο που δεν πρέπει να χαθεί, και που κινδυνεύει να απολεσθεί μέσα από ιδεολογήματα ή θεωρητικά σχήματα, είναι η επαφή μας με τον άνθρωπο. Δεν πρέπει επ’ ουδενί να χάσουμε την επαφή με αυτό το δυναμικό στοιχείο που λέγεται άνθρωπος. Πρέπει να νικήσουμε τον κακό εαυτό μας μ’ ένα και μόνο όπλο όπως λέει κι ο Ράμφος: με τη σοφία του πόνου. Θέλουμε μια νέα εικόνα εαυτού σ’ ένα δρόμο καθαρτήριας προκοπής. Και επειδή άνθρωποι αποτελούν και τις ταινίες και τα αισθητικά ρεύματα και τις πολιτικές μονάδες, θα πρέπει όλοι με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο κάνοντας μία ενδοσκόπηση να αναδείξουμε αυτό το χαμένο ποιοτικό στοιχείο της επαφής και της επικοινωνίας, που για μένα είναι σημαντικό εδώ, και να ξαναβρούμε τη χαμένη σχέση μας με το χώρο και το χρόνο. Υπάρχει ένα κενό που πρέπει να γεφυρώσουμε, ώστε να ξεπεράσουμε και την κρίση εμπιστοσύνης που μας έχει ρίξει σε μια κρίση βαθύτερου νοήματος. Αυτό το κενό δημιουργεί την καταστροφική και μηδενιστική μας αντίληψη. Ένα από τα χαρακτηριστικά που μου έδωσε αυτή μου η θέση είναι το να βγω από το μικρόκοσμό μου και να έρθω σε επαφή με την πραγματικότητα, η οποία πολλές φορές μπορεί όντως να είναι και σκληρή. Υπάρχει μια ζωή που κυλάει μες στους χρόνους της, αντικειμενική και μετρήσιμη. Υπάρχει όμως και μία άλλη «Ζωή» εσωτερική που έχει να κάνει με τη συνείδηση, με την ψυχή, με όλα όσα μας έχουν αγγίξει στο πέρασμα του χρόνου, χωρίς το ίχνος τους να έχει αφήσει εμφανώς κάποιο αποτύπωμα. Πρέπει λοιπόν να αναζητήσουμε όλα εκείνα τα μη μετρήσιμα ποιοτικά χαρακτηριστικά μας, χωρίς εμμονές, λογοκρισίες και ψευδαισθήσεις και μέσα από την επαφή μας με τους άλλους να μη φοβηθούμε και να έχουμε το θάρρος ν’ αλλάξουμε. Να γίνουμε επιτέλους προσεκτικοί άνθρωποι και πολίτες.

-Αυτό είναι το κλειδί. Διαφορετικά θα βουλιάξουμε.

Ναι, δηλαδή αν ψάξουμε να βρούμε το δρόμο πιστεύοντας στη μοναδικότητά μας είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα βρεθούμε σε αδιέξοδο. Πρέπει να δούμε την ύπαρξή μας μέσα από τον άλλο, μέσα από συγκοινωνούντα δοχεία.

-Μιλώντας για τις τρομερές αλλαγές και τη νέα εποχή, ένα θέμα που το βλέπω να έρχεται σύντομα είναι και η μετάβαση του κινηματογράφου στο 3D. Το σινεμά είναι μία βιομηχανία και στο τέλος αυτή επιβάλλει τα μέσα παραγωγής. Και αυτό είναι κάτι που δεν μπορείς να το αποφύγεις

Σίγουρα δεν μπορείς να αποφύγεις την έκρηξη της τεχνολογίας και αυτό έχει να κάνει και με το 3D και αύριο με το 4D το οποίο αφορά τουλάχιστον στην παρούσα φάση τη βιομηχανία του κινηματογράφου.

-Προχθές είδα τον Τιτανικό σε 3D και μαγεύτηκα. Ο Κάμερον ετοιμάζει μέχρι το 2015 δύο ακόμα σίκουελ του Avatar και μία ταινία με θέμα την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα. Έκανε και ο Σκορσέζε το Hugo σε 3D που ήταν πολύ καλό φιλμ. Γύρισε και ο Βέντερς την Πίνα Μπάους. Θέλω να πω ότι έχουμε δει μέχρι τώρα δεκάδες πατάτες σε 3D, αλλά η μετάβαση και η μετεξέλιξη του κινηματογράφου απαιτεί πάντα χρόνο. Σκέψου πόσα σκουπίδια γυρίστηκαν όταν έγινε η μετάβαση από τον βωβό στον ομιλούντα κινηματογράφο, ή από το μαυρόασπρο φιλμ στο έγχρωμο· εκατοντάδες ταινίες γυρίστηκαν μέχρι να δούμε τα πρώτα αριστουργήματα. Και στην Ελλάδα όταν αργά ή γρήγορα καθιερωθεί το 3D εμείς θα πουλάμε δισδιάστατη τέχνη;

Σίγουρα πρέπει να επενδύεις στις καινούργιες τεχνολογίες, αυτό είναι αυτονόητο. Απλά πολλές φορές και η ίδια η αγορά καθορίζει τα πράγματα. Μην πάμε να συγκρίνουμε την αγορά που στοχεύει η βιομηχανία του Χόλιγουντ με την αγορά που μπορεί να στοχεύει ένας Έλληνας δημιουργός μιας φεστιβαλικής ταινίας. Από την άλλη μεριά, η τεχνολογία σίγουρα παίζει κυρίαρχο ρόλο, και όταν το 3D μπαίνει στην καθημερινότητα δεν μπορείς να το αγνοήσεις. Παλιότερα όταν έκανα τηλεόραση, επί χρόνια προσπαθούσα πολλές φορές να πείσω τα κανάλια ότι πρέπει να γυρίσουμε σε άλλο φορμά. Στο 16:9. Γιατί κατά κει πήγαινε το πράγμα. Κι όμως ήταν πάρα πολύ δύσκολο να πεισθούν. Σίγουρα η ίδια η ζωή ήρθε και έβαλε τα πράγματα στη θέση τους. Και τώρα σχεδόν δεν πωλείται πια τηλεόραση 4:3. Σίγουρα πρέπει να επενδύεις και στην τεχνολογία, στις καινούργιες φόρμες αντίληψης των πραγμάτων. Το ότι αργά ή γρήγορα εκεί πάνε τα πράγματα είναι βέβαιο.

-Εγώ πιστεύω πως οι μεγάλοι μαστόροι και οι ποιητές του 3D είναι στο κατώφλι. Ή μη μου πεις ότι δεν μπορεί να γίνει ποιητικός κινηματογράφος με 3D;

Τα πάντα μπορούν να γίνουν. Το 3D είναι το επόμενο βήμα στο σινεμά και θα υπάρξουν κι άλλα. Είναι μία καινούργια δυναμική που αυτή τη στιγμή αναπτύσσεται και θα βρει την εφαρμογή της.

-Από την άλλη μεριά το σινεμά δεν πρέπει να είναι ερμητική τέχνη. Ο κινηματογράφος πρέπει να απευθύνεται στο πλατύ κοινό. Το αρχαίο θέατρο και τα Ομηρικά έπη ή τα έργα του Σαίξπηρ λαϊκή τέχνη δεν ήταν;

Βέβαια. Εννοείται. Έτσι και αλλιώς ο κινηματογράφος από τη φύση του είναι ένα είδος τέχνης το οποίο απευθύνεται σε πολλούς, και αυτή του τη φύση διέκριναν κάποιοι άνθρωποι οι οποίοι με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο αποτέλεσαν σταθμό για τη μετεξέλιξή του. Μην ξεχνάμε πως η προσπάθεια του ανθρώπου να καταγράψει την κίνηση ξεκινάει εδώ και 15.000 χρόνια στις σπηλιές της Αλταμίρα. Υπήρχε από τότε η αγωνία της καταγραφής αυτής της κίνησης, και το οξύμωρο είναι ότι απαξιώθηκε από τους ίδιους τους εφευρέτες του κινηματογράφου, τους Λιμιέρ. Τον θεωρούσαν ως κάτι το αξιοπερίεργο απλά για την καταγραφή κάποιων πραγμάτων. Πίστευαν πως είναι ένα μέσο που δεν έχει κανένα μέλλον. Και ήρθε ένας ταχυδακτυλουργός, ένας «Θαυματοποιός» ο Ζώρζ Μελιέ, για να διακρίνει το αύριο αυτής της νέας τέχνης, τη μαγεία που εμπεριέχει τη δύναμη και τη δυνατότητα που σου έδινε για να αφηγηθείς ιστορίες, για να εξελιχθεί αργότερα σε αυτό που γνωρίζουμε. Αλλά να μην κάνουμε τώρα και αναδρομή στην ιστορία του σινεμά. Μην ξεχνάμε πως όταν ο Λένιν είπε ότι για μας η πιο σημαντική από όλες τις τέχνες είναι ο κινηματογράφος, έβλεπε κι εννοούσε τη δυναμική ενός προπαγανδιστικού εργαλείου, στοιχείο που μπορεί να εμπεριέχει η 7η τέχνη, γιατί με μαζικό τρόπο μπορεί να γίνει μετα-φορέας ιδεών και αξιών. Το ίδιο βέβαια είδε σ’ αυτή την τέχνη και ο Χίτλερ. Είδε όλη αυτή τη δύναμη που περιέχει, ασχέτως τώρα αν από κει και πέρα ξεπήδησαν άλλοι προπαγανδιστικοί μηχανισμοί και όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, και όχι μόνο, είδαν εκεί τον τρόπο με τον οποίο μπορούσαν να εμβολίσουν ιδεολογικά τις κοινωνίες. Αυτό που ευγενικά λέμε στις μέρες μας «πληρωμένη διαφήμιση». Ο κινηματογράφος είναι ίσως το μαζικότερο είδος τέχνης.

-Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων ο κινηματογράφος έχασε αυτή τη μαγεία που είχε στο ξεκίνημά του.

Ναι, και ήρθε τώρα η ψηφιακή τεχνολογία ή και το 3D για να ανανεώσει τη σχέση με αυτή τη μαγεία. Αλλά όχι και ως προς το περιεχόμενο.

-Ομολογώ ότι προσωπικά τα τελευταία 4 χρόνια η μόνη δυσδιάστατη ταινία που μου δημιούργησε μία αίσθηση μαγείας στη σκοτεινή αίθουσα ήταν η ταινία του Πίτερ Γουίρ Το μυστικό του βράχου των κρεμασμένων. Μετά ήρθε το Avatar που μου έριξε αληθινή γροθιά και βλέποντας προχθές τον Τιτανικό σε 3D ξαναβίωσα ένα συγκλονιστικό ψυχοπνευματικό σοκ. Και είπα ότι αυτό το πράγμα πρέπει να είναι το σινεμά. Να μπαίνεις στην αίθουσα ανυποψίαστος και να βιώνεις μία μυσταγωγία. Να χάνεις την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Να σε ταξιδεύει. Να σκέφτεσαι την ταινία όλη την βδομάδα και να μη θέλεις να δεις άλλη, για να κρατήσεις όσο περισσότερο γίνεται στη μνήμη σου αυτή τη μαγεία.

Η μαγεία της σκοτεινής αίθουσας είναι ανυπέρβλητη. Όπως και ανυπέρβλητο είναι ότι πενήντα άνθρωποι βλέπουν μία ταινία και στην ουσία βλέπουν 50 διαφορετικές ταινίες. Ο καθένας βλέπει τη δική του ταινία. Αρκεί να υπάρχει και η διάθεση από την ταινία να επικοινωνήσει με αυτούς τους πενήντα θεατές.

-Η θητεία σου στο ΕΚΚ είναι τριετής. Τι θα γίνει αν μετά από τις εκλογές και με τον ερχομό μίας νέας κυβέρνησης δεν υπάρχει η διάθεση από τη νέα ηγεσία του ΥΠΠΟ να συνεργαστεί μαζί σας;

Ουδείς αναντικατάστατος έτσι; Ξεκινάμε από αυτό. Η δική μου θητεία είναι τριετής και ήρθε μέσα από κάποιες ανοικτές διαδικασίες μιας πρόσκλησης ενδιαφέροντος. Από κει και πέρα δεν είμαι κτισμένος στο ΕΚΚ. Αν ο καινούργιος υπουργός Πολιτισμού σκέφτεται κάποια άλλα πράγματα, έχει στο μυαλό του κάτι άλλο, θα δείξει.

-Όπως και να ’χει, δε θα πρέπει πρώτα να λήξει η σύμβασή σου;

Η θεσμική μου υπόσταση απαιτεί κι επιβάλλει μια ανοικτή δημιουργική συνεργασία με αμοιβαίο σεβασμό με την προϊστάμενη αρχή, που δεν είναι άλλη από το Υπουργείο Πολιτισμού. Με την ιεραρχία όπως αυτή εκφράζεται ως την κορυφή της που βρίσκεται ο Υπουργός. Αν δεν ισχύει αυτό τότε δεν έχω λόγο να βρίσκομαι εδώ. Πρέπει να υπάρχει συγχρωτισμός, κοινό όραμα και στόχοι.

-Αυτό φαντάζομαι ισχύει και για τον Πρόεδρο του Κέντρου.

Αυτό ισχύει για όλους τους ανθρώπους που κατέχουν μία θεσμική θέση. Έτσι και αλλιώς όταν πρωτοήρθε ο Παπαλιός ως πρόεδρος του ΕΚΚ, υπήρχε μία άλλη κυβέρνηση και συνέχισε τη θητεία του με μία διαφορετική κυβέρνηση. Άσχετα με τη δική μου ή όχι ύπαρξη και συνέχεια στο ΕΚΚ, αυτό το χαρακτηριστικό που πληρώνει –και δεν το λέω εγώ αυτό, αλλά όλοι– το ελληνικό κράτος μέχρι σήμερα είναι ο ομφάλιος λώρος του κράτους και της συνέχειάς του με τα κόμματα. Από κει και πέρα εμείς κάθε φορά κρινόμαστε γι’ αυτό που κάνουμε, και εγώ είμαι στην κρίση όχι μόνο του εκάστοτε υπουργού αλλά κυρίως –και αυτό είναι για μένα σημαντικό– στην κρίση του κόσμου του σινεμά. Το σημαντικότερο συστατικό στοιχείο της ύπαρξής μου ως διευθυντής του Κέντρου είναι η σχέση μου με τον κόσμο του κινηματογράφου. Σίγουρα εκεί παίζεται το στοίχημα.

-Δε φοβάσαι ότι με το νέο σύστημα επιλογής σεναρίων που καθιέρωσες μπορεί να σε κατηγορήσουν για συγκεντρωτισμό; Ότι επιβάλλεις κάτι σαν πεφωτισμένη εξουσία.

Όχι. Υπάρχει μία γνωμοδοτική επιτροπή η οποία αποτελείται από κάποιους ανθρώπους καταξιωμένους στο χώρο τους, οι οποίοι διαβάζουν και γνωμοδοτούν. Κανένας δεν είναι πεφωτισμένος. Όλοι μέσα από κάποια κριτήρια βγάζουν κάποια συμπεράσματα. Με τον ίδιο τρόπο που και άλλοι καλλιτεχνικοί διευθυντές δουλεύουν επιλέγοντας το ρεπερτόριο και τους συνεργάτες τους, έτσι δουλεύω και εγώ. Ουσιαστικά κάνεις μία ανάγνωση καθαρά με καλλιτεχνικά κριτήρια του υλικού που έχεις. Και σίγουρα δεν είμαι μόνος μου που κρίνω, ασχέτως αν εγώ παίρνω τις τελικές αποφάσεις και προτείνω στο Δ.Σ. για την τελική επιλογή. Υπάρχουν γνωμοδοτήσεις από ανθρώπους που συγκλίνουν ή αποκλίνουν σε σχέση με κάποια από τα σενάρια. Κανένας δεν έχει το χρίσμα ή το αλάθητο, αλλά κάποιος πρέπει να αποφασίζει. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και στο γύρισμα μιας ταινίας (γελάει). Υπάρχουν πάρα πολλές απόψεις, αλλά για να γίνει ένα πλάνο κάποιος πρέπει να πει «μοτέρ, πάμε»! Και για να σταματήσει επίσης αυτό το πλάνο κάποιος πρέπει να πει «στοπ»! Εκτός και αν πέσει το ταβάνι στο πλατό του γυρίσματος (γελάει) ή πιάσει ξαφνική καταιγίδα ή γι’ άλλους βγει απ’ το πουθενά ένας υπέροχος ήλιος κι αλλάξει άρδην το τοπίο!

-Βέβαια σ’ όλα κρινόμαστε και για τις επιλογές μας.

Εννοείται. Και είπα ότι για μένα η σημαντικότερη κρίση στο τέλος θα είναι από τον ίδιο το χώρο. Αυτή θα μετρήσει.

-Μα εσύ πάλι στο χώρο θα επιστρέψεις.

Ακριβώς, επειδή είμαι κομμάτι αυτού του χώρου.

-Αυτό είναι το σημαντικό.

Το σημαντικό είναι να κρατάς ίσες αποστάσεις από όλους και από όλα. Τη γνώμη, και τις αποφάσεις, να μην την επηρεάζουν άλλα πλην των καλλιτεχνικών κριτηρίων.

-Γιατί υπάρχουν πάντα και άλλες παράμετροι.

Σίγουρα. Τώρα λάθη μπορεί και να γίνουν. Άνθρωποι είμαστε.

-Και το ΕΚΚ έχει κατηγορηθεί πολλές φορές για μεροληψία, για ευνοιοκρατία, για συντεχνία κ.ά.

Κοίτα. Αυτό δεν το ξέρω. Όταν ήρθα σε αυτή τη θέση σίγουρα θα υπήρχαν και κάποιοι που μπορεί να είχαν αρνητική άποψη για μένα. Φεύγοντας από εδώ –ας μην κρυβόμαστε πίσω απ’ το δάχτυλό μας– σίγουρα θα είναι περισσότεροι. Ο στόχος είναι φυσικά να μην είναι. Αλλά κι εγώ θεωρώ ότι αν έδινα μία πρότασή μου και μου την απέρριπταν, σίγουρα θα είχα αρνητική διάθεση προς αυτόν που το έκανε. Είναι ίδιον της φύσης μας, γιατί επενδύουμε όλο το είναι μας στο όνειρο. Σίγουρα όμως δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν όλες οι ταινίες που κατατίθενται στο ΕΚΚ. Απ’ την άλλη, σίγουρα δεν μπορεί να γίνουν μόνο ταινίες που αρέσουν σε κάποιον. Αυτό είναι βέβαιο. Πρέπει να σου πω ότι όλοι οι άνθρωποι που διαβάζουμε σενάρια συμφωνούμε στα περισσότερα και μέσα απ τη διαφορετικότητά μας εστιάζουμε στα ίδια είτε πλεονεκτήματα είτε μειονεκτήματα. Αυτό κάνει πιο εύκολη τη λειτουργία ως προς την επιλογή του υλικού.

-Ξέρω ότι αγαπάς πολύ το σινεμά. Στα τρία χρόνια που θα είσαι σ’ αυτή τη θέση ο δημιουργός, σκηνοθέτης Καραντινάκης μπαίνει σε χειμερία νάρκη ή δουλεύεις παράλληλα και στο κινηματογραφικό μέρος;

Όχι. Μπορώ να σου πω ότι βλέπω και το Κέντρο σαν μια ταινία. Το βλέπω δηλαδή μέσα από τη δημιουργική του προοπτική. Δεν είναι μία διαδικασία ρουτίνας για μένα, καθώς μέσα από τις συγκρούσεις προσπαθείς κάτι το οποίο αυτή τη στιγμή βρίσκεται με κάποιο τρόπο εγκλωβισμένο μέσα σε μία οικονομική δυσπραγία, όπως όλη η χώρα, να το απελευθερώσεις, να το αναπτύξεις και να το κάνεις να λειτουργήσει δημιουργικά. Το ίδιο είναι και με τις ιδέες. Όταν σου έρχεται μία ιδέα, πριν κάτσεις να γράψεις το σενάριο, επικοινωνείς, μοιράζεσαι αυτή την ιδέα και βλέπεις αν έχει ανταπόκριση. Το ίδιο κάνω και εδώ. Όταν συζητάω με τους ανθρώπους του Κέντρου, τους λέω πώς σκέφτομαι να πάει το πράγμα, και βλέπω αν αυτό που έχω κατά νου βρίσκει ανταπόκριση. Αυτή μπορεί να μην είναι μία αμιγώς δημιουργική καλλιτεχνική διαδικασία, όπως το στήσιμο ενός πλάνου ή το κουβεντολόι για το χτίσιμο του χαρακτήρα που θα υποδυθεί κάποιος ηθοποιός, έχει όμως τη χάρη του γιατί εμπεριέχει τη διαδικασία του ονείρου. Τώρα το υπόλοιπο κομμάτι του Καραντινάκη που γράφει, σκηνοθετεί και φαντασιώνεται διάφορα δεν το εγκαταλείπω. Υπάρχουν πρότζεκτ που έχω κατά νου, και με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα δουλεύω μέσα μου και τα προχωράω. Φεύγοντας από το Κέντρο θα συνεχίσω να κάνω αυτό που έκανα πριν έρθω εδώ. Και το λέω επειδή απλά και μόνο μέσα από αυτό το πρίσμα βλέπω τη ζωή μου. Έλεγε χαρακτηριστικά ο Χαρίτωνας σε μία φράση του προς την ωραία Ελένη: «Είμαι πολύ μεγάλος για να αλλάξω» (γελάει). Οπότε και εγώ το ίδιο λέω. Είμαι πολύ μεγάλος αυτή τη στιγμή για να δω τα πράγματα διαφορετικά ή να κάνω μία προβολή του εαυτού μου μόνο ως γενικού διευθυντή του Κέντρου κινηματογράφου.

-Να αρχίσεις δηλαδή να μεταλλάσσεσαι και να αλλοτριώνεσαι.

Πες το κι έτσι. Εγώ το λέω παραμορφωτική προβολή. Ξέρεις ο καθρέφτης είναι πολύ σημαντική εφεύρεση. Πρέπει να κοιτάς καθημερινά τον εαυτό σου στον καθρέφτη και να αγωνίζεσαι να μη χάσεις την εικόνα του πρωταρχικού οράματος που είχες, όταν ξεκινούσες νέος γεμάτος όνειρα. Αυτή η πάλη γίνεται καθημερινά, και αυτή η πάλη είναι που τροφοδοτεί τη δημιουργικότητά μου ακόμη και μέσα σε μία ρουτίνα που λέγεται η υπηρεσιακή διαδικασία της λειτουργίας ενός Κέντρου Κινηματογράφου.

-Οπότε θα έλεγα ότι στην περίπτωσή σου ταιριάζει ο Καβαφικός στίχος «Και μες στην τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ τη δούλεψή της».

Το σημαντικό για μένα είναι πως είμαι στο χώρο του κινηματογράφου αρκετά χρόνια, και όλη μου η πορεία θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι σιωπηλή. Αυτό που εύχομαι και ελπίζω είναι τα πράγματα στο Κέντρο να γίνουν με τον ίδιο τρόπο σιωπηλά. Πολλοί νομίζουν ότι στο Κέντρο, επειδή εγώ δεν έχω το προφίλ του ανθρώπου που βγαίνει συνεχώς να μιλάει, δε γίνεται τίποτα. Ωστόσο, τα πράγματα γίνονται σιωπηλά. Εξάλλου πιστεύω ότι και όλες οι μεγάλες ταινίες, όλες οι μεγάλες θεατρικές παραστάσεις που έχω δει, είναι αυτές που νομίζεις ότι δεν υπάρχει σκηνοθέτης, πως όλα τα πράγματα μέσα τους κυλάνε εύκολα σαν έτσι να έπρεπε να συμβαίνει. Το μεγαλύτερο επίτευγμα του σκηνοθέτη είναι να εξαφανίζεται, να μη φαίνεται, ενώ στην πραγματικότητα βρίσκεται παντού.

-Δεν ξέρω αλλά στην περίπτωση του αγαπημένου σου σκηνοθέτη Ταρκόφσκι φαίνεται από το πρώτο πλάνο πως υπάρχει σκηνοθέτης.

Όχι. Εκεί δε φαίνεται ο σκηνοθέτης τόσο. Ίσα-ίσα. Ο Ταρκόφσκι δημιουργεί ένα δικό του κόσμο που φαίνεται πως είναι του Ταρκόφσκι. Αυτός ο κόσμος, όμως, στην εσωτερική του λειτουργία κυλάει πάρα πολύ αρμονικά, απόλυτα πιστός στο χώρο-χρόνο του σύμπαντος που εμπεριέχεται.

-Θεωρητικά και γενικά μιλώντας γίνεται πάντα ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο ρεαλισμό και το φορμαλισμό…

Αυτή είναι μία συζήτηση που θα την ξεκινήσουμε σήμερα και θα τελειώσουμε αύριο.

-Απλά σου λέω ότι στις ρεαλιστικές, νεορεαλιστικές ή στις ταινίες του Όζου για παράδειγμα η κάμερα δε φαίνεται πως υπάρχει. Κάποιο εκπαιδευμένο μάτι δε βλέπει εκεί αυτό που λέμε βιρτουοζιτέ στον τρόπο των λήψεων ή στις κινήσεις της κάμερας των φορμαλιστών. Όταν δηλαδή κάνεις δεξιοτεχνικά τράβελινγκ, μπαίνουν φώτα, βγαίνουν φώτα, ομίχλες, φευγάτες μουσικές, είναι σαν να λες στο θεατή «κοίτα τι κάνουμε εδώ». Βλέπεις και άλλα πράγματα πέρα από τους ηθοποιούς και τις ερμηνείες τους.

Στην τέχνη έτσι και αλλιώς τα πάντα είναι κατασκευή.

-Εγώ πάντως ομολογώ ότι αυτό το είδος του σινεμά μου αρέσει. Να εξαντλεί τα εκφραστικά του μέσα, χωρίς όμως να γίνεται φλύαρο και ανούσιο.

Μιας και ανέφερες τον Ταρκόφσκι θα έλεγα πως η προβληματική του χώρου και του χρόνου που είναι το σημαντικότερο στοιχείο, και η σχέση του ανθρώπου με αυτές τις δύο έννοιες, γίνεται με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρείς ότι αυτό που εμπεριέχεται μέσα σ’ αυτό τον κόσμο λειτουργεί μόνο έτσι.

-Ναι, φαίνεται σαν κάτι το φυσικό.

Ακριβώς. Είτε μιλάμε για τον Αντρέι Ρουμπλιόφ, είτε μιλάμε για το Στάλκερ. Δύο διαφορετικές ταινίες. Ίσως είναι στον Καθρέφτη που φαίνεται η κατασκευή του αλλά εκεί ήταν η ίδια αγωνιώδης κατάσταση του Ταρκόφσκι να βρει το θέμα του. Και είχε μία πάρα πολύ έντονη περιπέτεια με το μοντάζ. Είχε μοντάρει 3-4 φορές την ταινία μπρος-πίσω και αδυνατούσε να βρει άκρη. Υπάρχει και ένας μύθος ότι κάθε βράδυ έμπαινε στο χώρο του μοντάζ η καθαρίστρια, η οποία ήταν μία γνωστή αγαπημένη γιαγιά στις αίθουσες του μοντάζ, και καθώς η διαδικασία κρατούσε μήνες έβλεπε κάθε φορά και λίγο από την ταινία. Τούς έφερνε κουλουράκια, τσάι, πιροσκί και μπλινί, και τους έβλεπε να βασανίζονται. Μια μέρα μετά από καιρό τούς είπε το εξής απλό, που τελικά είναι και το σημαντικό: «Γιατί βασανίζεστε τόσο πολύ, παιδιά μου; Αυτή δεν είναι η ιστορία μιας γυναίκας που ψάχνει να βρει αυτό και αυτό και αυτό;» Και όσα τους είπε έγιναν ο βασικός άξονας που στηρίχτηκε ο Ταρκόφσκι για την τελευταία βερσιόν του μοντάζ του Καθρέφτη. Μεγάλη περιπέτεια το σινεμά.

-Κάποιος φίλος κινηματογραφιστής μού αποκάλυψε ότι σε μία ταινία του νέου ελληνικού κινηματογράφου, που ο σκηνοθέτης της δεν ήξερε καθόλου από φιλμοκατασκευή, η πρώτη εκδοχή του μοντάζ ήταν αποτυχία, και όταν ο καλλιτέχνης μοντέρ βρήκε κάτι ρετάλια και τα ανακάτεψε έντεχνα, έγινε αριστούργημα! Οπότε εδώ μπαίνει και το ζήτημα σε τι ποσοστό μία ταινία ανήκει στο “δημιουργό” της.

Άλλη περιπέτεια αυτή. Ο σκηνοθέτης είναι ο μαέστρος αλλά χωρίς την ορχήστρα που την αποτελούν ζωντανοί άνθρωποι δε παράγεται συμφωνική μουσική. Θα είναι καραόκε (γελάει).