του @galaxyarchis
Η καταγραφή και μόνο του χάρτη διαπλοκής των ΜΜΕ στην Ελλάδα και ειδικότερα των σχέσεων των ιδιοκτητών τους με την κρατική εξουσία θα απαιτούσε ολόκληρο βιβλίο. Αν προσθέταμε και την ιστορική αναδρομή στις παραδοσιακές σχέσεις διαπλοκής, τότε θα γέμιζε βιβλιοθήκη. Χωρίς να αποτελούν αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο, οι σχέσεις εξουσίας-ΜΜΕ στη χώρα μας παρουσιάζουν το δικό τους ξεχωριστό ενδιαφέρον, για τον επιπλέον λόγο ότι η επίδραση των μεγάλων ΜΜΕ στην ίδια τη λειτουργία του πολιτεύματος έχει παρελθόν, παρόν (και μέλλον) και ένταση μοναδική για χώρα της Δύσης.
Δεν θα αναλωθούμε σε ιστορικές αναδρομές, που εξηγούν ωστόσο σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή πραγματικότητα καθώς και τη θέση των κυρίαρχων ΜΜΕ στο παρόν πολιτικό πλαίσιο. Αντί αυτού, θα αξιοποιήσουμε το «χάρτη» που επιμελήθηκε ο Νίκος Σμυρναίος τον περασμένο Απρίλιο, όπου αποτυπώνεται ο συσχετισμός των κυρίαρχων media με τις επιχειρηματικές ελίτ. Το διάγραμμα αυτό, ήρθε σε συνέχεια δύο προηγούμενων (1, 2), αποτυπώνοντας και τις αλλαγές που έχουν συμβεί στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ιδιωτικών ΜΜΕ και τις νέες σχέσεις μεταξύ εκδοτών-επιχειρηματιών τα τελευταία χρόνια.
Tα συμπεράσματα που προκύπτουν, σχετικά με τη γενική εικόνα που διαμορφώνεται από το 2008 έως σήμερα:
Μπορεί οι εξελίξεις στα ΜΜΕ από την έναρξη της οικονομικής κρίσης ως σήμερα να είναι κατακλυσμιαίες, ωστόσο οι κύριοι πόλοι της ιδιωτικής ενημέρωσης παραμένουν σταθεροί. Παρά τα προβλήματα ρευστότητας, τη ραγδαία μείωση της διαφήμισης, τα επιδεινούμενα οικονομικά στοιχεία που δείχνουν σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και μη βιωσιμότητα, οι βασικοί «παίκτες» του μινιτακού σκηνικού παραμένουν οι ίδιοι. Τα ιδιωτικά ΜΜΕ υπήρξαν άλλωστε οι πρώτες επιχειρήσεις που υιοθέτησαν αποτελεσματικά τις νέες πρακτικές, πριν καν αυτές θεσμοθετηθούν με νομοθετικές διαδικασίες: μαζικές περικοπές μισθών, εξίσου μαζικές απολύσεις, ελαστικοποίηση σχέσεων εργασίας, διακοπή δραστηριοτήτων με συνοπτικές διαδικασίες κ.λπ. Ταυτόχρονα, είναι ενδεικτικό ότι αμέσως μετά την έναρξη αναχρηματοδότησης των τραπεζών, με την ολοκλήρωση του PSI, η ΤΗΛΕΤΥΠΟΣ (Mega Channel) βρέθηκε ανάμεσα στις πρώτες εταιρείες στις οποίες χορηγήθηκε εκ νέου δάνειο και μάλιστα αξίας δεκάδων εκατομμυρίων. Έτσι, παραμένουν σταθερά στις κυρίαρχες θέσεις τους οι επιχειρηματίες και εκδότες, Σ. Ψυχάρης, Φ. Μπόμπολας, Γ. Αλαφούζος, Μ. Κυριακού και η οικογένεια Βαρδινογιάννη, και αντίστοιχα ο ΔΟΛ, το συγκρότημα Σκάι/Καθημερινή, το Έθνος, το Mega Channel και ο ΑΝΤ1. «Όπως και πριν το 2008, οι κυρίαρχοι παίκτες αντλούν τον πλούτο και την επιρροή τους από δραστηριότητες οι οποίες είτε είναι άμεσα εξαρτώμενες από δημόσιο χρήμα όπως οι κατασκευές (Μπόμπολας), είτε έχουν μονοπωλιακή δομή όπως τα πετρελαιοειδή (Βαρδινογιάννης), είτε επιχαίρουν ιδιαίτερης μεταχείρισης από το κράτος (όπως οι εφοπλιστές Αλαφούζος και Κυριακού)».
Πριν αναφερθούμε ειδικότερα σε συγκεκριμένους επιχειρηματικούς ομίλους και εκδοτικά συγκροτήματα(*), θα πρέπει να σταθούμε στο πώς διαμορφώθηκε και συντηρείται το πλαίσιο λειτουργίας των τηλεοπτικών καναλιών από την «απελευθέρωση» των συχνοτήτων το 1989 έως σήμερα, διότι γίνεται φανερός ο ρόλος των ιδιωτικών δικτύων και πώς τον αντιλαμβάνεται το πολιτικό σύστημα τα εικοσιπέντε αυτά χρόνια. Τυπικά, οι πρώτες αδειοδοτήσεις για τα κανάλια εθνικής εμβέλειας δίνονται απευθείας το 1993, από τον τότε υπουργό Προεδρίας Σωτήρη Κούβελα, ενώ, λίγο αργότερα, επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ, δίνονται άλλες δύο. Δεν έχει προηγηθεί ούτε έρευνα αγοράς, ούτε μελέτη που να διαπιστώνει τον αριθμό, το μέγεθος και τον τρόπο λειτουργίας των καναλιών, ακόμη και αυτών που εκπέμπουν σε εθνική εμβέλεια. Έκτοτε, δίνονται αποκλειστικά παρατάσεις «νομίμου λειτουργίας» στους ιδιωτικούς ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, για τις οποίες το Ανώτατο Κυρωτικό Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι είναι παράνομες, κρίνοντας ότι αντιβαίνουν στην «θεσμική ανοχή» και αντίκεινται στο Σύνταγμα. Η απόφαση αυτή τυπικά έχει θέσει εκτός νόμου όλο το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδιωτικών σταθμών. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών δεν έχουν λάβει καμία νομοθετική πρωτοβουλία, χρησιμοποιώντας το πρόσχημα ότι οι τηλεοπτικοί σταθμοί πληρώνουν για τη χρήση των δημόσιων συχνοτήτων που καταλαμβάνουν.
Παράλληλα, και ο βασικός εποπτικός φορέας και -υποτίθεται- ανεξάρτητος της Κυβέρνησης, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, λειτουργεί παράνομα. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα μέλη του ΕΣΡ δεν μπορούν να επιλέγονται για περισσότερες από δύο τετραετείς θητείες, με δυνατότητα επέκτασης κατά 8 μήνες κάθε θητείας. Σήμερα όμως, με παράνομες αποφάσεις, όπως άλλωστε έχει ήδη αποφανθεί το Συμβούλιο της Επικράτειας, η θητεία κάποιων από τα μέλη του ΕΣΡ υπερβαίνει ακόμη και τα 11 χρόνια. Παρόλα αυτά, ακόμη και μέσα στο 2013 ψηφίστηκε νέος νόμος (4151/13) που παρατείνει τη θητεία των Ανεξάρτητων Αρχών, μεταξύ των οποίων και το ΕΣΡ, έως τον Ιούλιο.
Συνεχίζεται...
Π.Π.
* Στο δεύτερο μέρος του άρθρου
Στα πλαίσια του αφιερώματος του radiobubble news στην Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα
Δεν θα αναλωθούμε σε ιστορικές αναδρομές, που εξηγούν ωστόσο σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή πραγματικότητα καθώς και τη θέση των κυρίαρχων ΜΜΕ στο παρόν πολιτικό πλαίσιο. Αντί αυτού, θα αξιοποιήσουμε το «χάρτη» που επιμελήθηκε ο Νίκος Σμυρναίος τον περασμένο Απρίλιο, όπου αποτυπώνεται ο συσχετισμός των κυρίαρχων media με τις επιχειρηματικές ελίτ. Το διάγραμμα αυτό, ήρθε σε συνέχεια δύο προηγούμενων (1, 2), αποτυπώνοντας και τις αλλαγές που έχουν συμβεί στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ιδιωτικών ΜΜΕ και τις νέες σχέσεις μεταξύ εκδοτών-επιχειρηματιών τα τελευταία χρόνια.
Tα συμπεράσματα που προκύπτουν, σχετικά με τη γενική εικόνα που διαμορφώνεται από το 2008 έως σήμερα:
- Οι επιχειρηματικοί κλάδοι που ελέγχουν τη συντριπτική πλειονότητα του Τύπου είναι: εφοπλισμός, τράπεζες, κατασκευές.
- Παραμένει σταθερή ή και ενισχύεται η παρουσία των εφοπλιστών στα ΜΜΕ, επεκτείνοντας παράλληλα τις δραστηριότητές τους στο Διαδίκτυο. Κάτι ενδεικτικό της πολύ μικρής έως ανύπαρκτης επίδρασης που είχε η οικονομική κρίση σε αυτήν την επιχειρηματική κατηγορία.
- Τέσσερις από τους κυριότερους ιδιοκτήτες ΜΜΕ είναι σήμερα υπόδικοι (Γιαννίκος, Κουρής, Κυριακίδης, Λαυρεντιάδης) για υποθέσεις απάτης ή για χρέη, ενώ ο ένας από αυτούς (Κυριακίδης) έχει διαφύγει στο εξωτερικό. Όπως επισημαίνει και ο Ν. Σμυρναίος: «οι καιροί είναι δύσκολοι ακόμη και για τέτοιου είδους πολυτάλαντους επιχειρηματίες».
- Είναι εμφανής η συρρίκνωση των ΜΜΕ, μετά από εκατοντάδες απολύσεις και πολυάριθμα λουκέτα. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα λουκέτα προέρχονται από τους λιγότερο έμπειρους εκδότες και εκείνους που εκμεταλλεύτηκαν την μινιτακή φούσκα της τελευταίας δεκαετίας. Κάποιοι εξ αυτών, όπως π.χ. ο Λ. Λαυρεντιάδης, βρέθηκαν από το ζενίθ της εκδοτικής τους δραστηριότητας, απότομα στο ναδίρ, μετά από αποκαλύψεις για παράνομες δραστηριότητες κακουργηματικού χαρακτήρα.
- Ανθούν τα «θυγατρικά» σχήματα, με όχημα μεγαλοδημοσιογράφους που υποστηρίζονται από εκδότες και επιχειρηματίες των media, και νέο πεδίο δράσης το Διαδίκτυο.
Μπορεί οι εξελίξεις στα ΜΜΕ από την έναρξη της οικονομικής κρίσης ως σήμερα να είναι κατακλυσμιαίες, ωστόσο οι κύριοι πόλοι της ιδιωτικής ενημέρωσης παραμένουν σταθεροί. Παρά τα προβλήματα ρευστότητας, τη ραγδαία μείωση της διαφήμισης, τα επιδεινούμενα οικονομικά στοιχεία που δείχνουν σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και μη βιωσιμότητα, οι βασικοί «παίκτες» του μινιτακού σκηνικού παραμένουν οι ίδιοι. Τα ιδιωτικά ΜΜΕ υπήρξαν άλλωστε οι πρώτες επιχειρήσεις που υιοθέτησαν αποτελεσματικά τις νέες πρακτικές, πριν καν αυτές θεσμοθετηθούν με νομοθετικές διαδικασίες: μαζικές περικοπές μισθών, εξίσου μαζικές απολύσεις, ελαστικοποίηση σχέσεων εργασίας, διακοπή δραστηριοτήτων με συνοπτικές διαδικασίες κ.λπ. Ταυτόχρονα, είναι ενδεικτικό ότι αμέσως μετά την έναρξη αναχρηματοδότησης των τραπεζών, με την ολοκλήρωση του PSI, η ΤΗΛΕΤΥΠΟΣ (Mega Channel) βρέθηκε ανάμεσα στις πρώτες εταιρείες στις οποίες χορηγήθηκε εκ νέου δάνειο και μάλιστα αξίας δεκάδων εκατομμυρίων. Έτσι, παραμένουν σταθερά στις κυρίαρχες θέσεις τους οι επιχειρηματίες και εκδότες, Σ. Ψυχάρης, Φ. Μπόμπολας, Γ. Αλαφούζος, Μ. Κυριακού και η οικογένεια Βαρδινογιάννη, και αντίστοιχα ο ΔΟΛ, το συγκρότημα Σκάι/Καθημερινή, το Έθνος, το Mega Channel και ο ΑΝΤ1. «Όπως και πριν το 2008, οι κυρίαρχοι παίκτες αντλούν τον πλούτο και την επιρροή τους από δραστηριότητες οι οποίες είτε είναι άμεσα εξαρτώμενες από δημόσιο χρήμα όπως οι κατασκευές (Μπόμπολας), είτε έχουν μονοπωλιακή δομή όπως τα πετρελαιοειδή (Βαρδινογιάννης), είτε επιχαίρουν ιδιαίτερης μεταχείρισης από το κράτος (όπως οι εφοπλιστές Αλαφούζος και Κυριακού)».
Πριν αναφερθούμε ειδικότερα σε συγκεκριμένους επιχειρηματικούς ομίλους και εκδοτικά συγκροτήματα(*), θα πρέπει να σταθούμε στο πώς διαμορφώθηκε και συντηρείται το πλαίσιο λειτουργίας των τηλεοπτικών καναλιών από την «απελευθέρωση» των συχνοτήτων το 1989 έως σήμερα, διότι γίνεται φανερός ο ρόλος των ιδιωτικών δικτύων και πώς τον αντιλαμβάνεται το πολιτικό σύστημα τα εικοσιπέντε αυτά χρόνια. Τυπικά, οι πρώτες αδειοδοτήσεις για τα κανάλια εθνικής εμβέλειας δίνονται απευθείας το 1993, από τον τότε υπουργό Προεδρίας Σωτήρη Κούβελα, ενώ, λίγο αργότερα, επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ, δίνονται άλλες δύο. Δεν έχει προηγηθεί ούτε έρευνα αγοράς, ούτε μελέτη που να διαπιστώνει τον αριθμό, το μέγεθος και τον τρόπο λειτουργίας των καναλιών, ακόμη και αυτών που εκπέμπουν σε εθνική εμβέλεια. Έκτοτε, δίνονται αποκλειστικά παρατάσεις «νομίμου λειτουργίας» στους ιδιωτικούς ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, για τις οποίες το Ανώτατο Κυρωτικό Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι είναι παράνομες, κρίνοντας ότι αντιβαίνουν στην «θεσμική ανοχή» και αντίκεινται στο Σύνταγμα. Η απόφαση αυτή τυπικά έχει θέσει εκτός νόμου όλο το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδιωτικών σταθμών. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών δεν έχουν λάβει καμία νομοθετική πρωτοβουλία, χρησιμοποιώντας το πρόσχημα ότι οι τηλεοπτικοί σταθμοί πληρώνουν για τη χρήση των δημόσιων συχνοτήτων που καταλαμβάνουν.
Παράλληλα, και ο βασικός εποπτικός φορέας και -υποτίθεται- ανεξάρτητος της Κυβέρνησης, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, λειτουργεί παράνομα. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα μέλη του ΕΣΡ δεν μπορούν να επιλέγονται για περισσότερες από δύο τετραετείς θητείες, με δυνατότητα επέκτασης κατά 8 μήνες κάθε θητείας. Σήμερα όμως, με παράνομες αποφάσεις, όπως άλλωστε έχει ήδη αποφανθεί το Συμβούλιο της Επικράτειας, η θητεία κάποιων από τα μέλη του ΕΣΡ υπερβαίνει ακόμη και τα 11 χρόνια. Παρόλα αυτά, ακόμη και μέσα στο 2013 ψηφίστηκε νέος νόμος (4151/13) που παρατείνει τη θητεία των Ανεξάρτητων Αρχών, μεταξύ των οποίων και το ΕΣΡ, έως τον Ιούλιο.
 |
Συνεχίζεται...
Π.Π.
* Στο δεύτερο μέρος του άρθρου
Στα πλαίσια του αφιερώματος του radiobubble news στην Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου