Εκλεκτικές διασημότητες άσημων πάρκων

γράφει το Κουπέπι1

Τις τελευταίες μέρες όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στην Τουρκία, και μάλιστα σ'ένα μέχρι προχθές απολύτως άσημο πάρκο. Σας διαβεβαιώ ότι ζούσα πολύ κοντά στην περιοχή και δεν είχα ακούσει ποτέ το όνομά του. Την εβδομάδα που μας πέρασε δε νομίζω να υπάρχει άνθρωπος με πρόσβαση σε οποιοδήποτε μέσο ενημέρωσης που δεν έμαθε απ'έξω το όνομα Gezi Parkı. Τα γεγονότα είναι ακόμα εν εξελίξει, οπότε οποιαδήποτε σοβαρή ανάλυση είναι παρακινδυνευμένη. Μέσα στη δίνη των ανακριβειών όμως, μπορούμε να βάλουμε κάποια πράγματα στη θέση τους.

1. Η κυβέρνηση Ερντογάν ετοιμαζόταν να επιδοθεί σε συνολική ανάπλαση της πλατείας Ταξίμ, με ανισόπεδους κόμβους, εμπορικό κέντρο που θα φιλοξενούσε και διεθνή συνεδριακό χώρο, τζαμί κι ένα σωρό ακόμα θαυμαστά. Το ελάχιστο πράσινο που επιβιώνει πάνω στην πλατεία λέγεται Gezi Parkı. Κάποιοι λίγοι ακτιβιστές είχαν καταλάβει το πάρκο από τις αρχές της περασμένης βδομάδας. Έμεναν το βράδυ με σκηνές, διάβαζαν ήσυχα-ήσυχα την ημέρα στο γρασίδι, ενημέρωναν τους περαστικούς, και άλλα τέτοια πολιτισμένα.



2. Αν η αστυνομία δεν παρενέβαινε βίαια για να τους εκδιώξει,, ίσως το θέμα να μην αναφερόταν πουθενά αλλού εκτός από τις τοπικές εφημερίδες. Όμως η βίαιη απομάκρυνση των αρχικών διαδηλωτών από την τουρκική αστυνομία, πυροδότησε ένα κύμα συμπαράστασης αρχικά στο πάρκο και στους υπερασπιστές του, για να μετατραπεί εντός ωρών στο μεγαλύτερο αντιπολιτευτικό κίνημα στην Τουρκία των τελευταίων πολλών χρόνων. Οι διαδηλώσεις συμπαράστασης διαδέχονταν η μια την άλλη σε πάρα πολλές πόλεις της Τουρκίας αλλά και του εξωτερικού.

3. Έχουμε δηλαδή μια ελάσσονα αφορμή (το πάρκο) που οδηγεί σε μια μείζονα κοινωνική έκρηξη με πρωτοφανή αστυνομική βία. Η βία από μόνη της δεν αποτελεί έκπληξη για την Τουρκία, η τόση βία όμως ("αύρες" που πυροβολούσαν τους διαδηλωτές, πλαστικές σφαίρες, ατελείωτα δακρυγόνα, μάχες σώμα με σώμα) σε συνδυασμό με τις δηλώσεις Ερντογάν, μας λέει πολλά.

4. Ο Ερντογάν, 24 ώρες μετά τις πρώτες σφοδρές συγκρούσεις και αφού τα επεισόδια είχαν κάνει το γύρο του κόσμου όχι χάρη στα τουρκικά ΜΜΕ, προέβη σε προκλητικές δηλώσεις. Χαρακτήρισε τους διαδηλωτές εγκληματίες και φασίστες, εγκάλεσε τις ευρωπαϊκές χώρες λέγοντας τους να ασχοληθούν με τους δικούς τους διαδηλωτές, είπε ότι η ανάπλαση θα γίνει κανονικά και σ'όποιον αρέσει και απείλησε στεγνά ότι αν οι διαδηλωτές κατεβάσουν 100.000, ο ίδιος θα φέρει 1.000.000 για αντίποινα. Η αστυνομική βία πέρασε στα ψιλά.

5. Η εκτίμησή μου είναι ότι ο Τούρκος πρωθυπουργός, ο οποίος φέρθηκε σαν άλλος Σουλτάνος που εκδίδει φιρμάνι με εφαρμογή πάση θυσία για τα θέματα της Αυτοκρατορίας του, υποτίμησε εντυπωσιακά την κατάσταση. Με χαρακτηριστική αλαζονεία, θεώρησε ότι η καταστολή είναι η μόνη δυνατή απάντηση στους εκατομμύρια αντιφρονούντες. Μια συνταγή πολυεφαρμοσμένη στην Τουρκία: το κράτος δεν έχει μάθει να υποχωρεί σε λαϊκά αιτήματα, καθότι θεωρεί ότι πλήττεται το κύρος του αν κάνει έστω και ένα βήμα πίσω. Η εμπειρία λέει ότι κάτι αντίστοιχο θα συμβεί και τώρα. Μόνο που η τουρκική κυβέρνηση θα καταγάγει νίκη καθόλου περιφανή, αλλά Πύρρειο. Με μια απολύτως λανθασμένη ανάγνωση των γεγονότων, κατάφερε να φέρει τον εαυτό της στη χειρότερη δυνατή θέση: να συνασπίσει εναντίον της όλων των ειδών τα ετερόκλητα στοιχεία, με μόνο κοινό τη δυσαρέσκεια και την πολιτική απαξία απέναντι στην κυβέρνηση. Ο Ερντογάν κατάφερε μέσα σε μια νύχτα να γκρεμίσει την εικόνα του λαοφιλούς ηγέτη που, σαν άλλος εθνοπατέρας, μεριμνά για το καλό του λαού του. Θα συμφωνήσω με σχόλιο στο τουίτερ "Πρώτη φορά βλέπω τόσο κόσμο να κατεβαίνει από τα προάστια της Άγκυρας. Δε νομίζω ότι θα πέσει η κυβέρνηση, αλλά τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο για τον Ερντογάν".

6. Ενώ μέχρι χθες η κατάσταση θύμιζε έντονα Δεκέμβρη 2008, σήμερα το Ταξίμ φέρνει περισσότερο σε Αγανακτισμένους 2011. Ο εντυπωσιακά πολύς κόσμος που συγκεντρώθηκε για να παραστεί σε προγραμματισμένες ομιλίες και συναυλίες χωρίζεται σε μια αντίστοιχη "πάνω" και "κάτω" πλατεία. Η κάτω πλατεία (Ταξίμ), μέσα στο ετερόκλητο πλήθος, έχει πολλές τουρκικές σημαίες, κομματικά πανό, ακόμα και Γκρίζους Λύκους. Η πάνω πλατεία, το πάρκο δηλαδή, μοιάζει να έχει επανέλθει στην προ της βίας κατάσταση, με στημένες σκηνές, κόσμο ξαπλωμένο, πολλούς να διαβάζουν. Δεν ξέρω αν και πόσο η εικόνα αυτή θα κρατήσει, δεν έχουν και νόημα οι προβλέψεις. Είναι πολύ νωρίς για να επιχειρήσουμε κάποια αποτίμηση, τα γεγονότα άλλωστε μόνο να τα καταγράψεις μπορείς εν τη γενέσει τους, η μόνη σώφρων ανάλυση μπορεί να γίνει αργότερα.

7. Μια τελευταία παρατήρηση μόνο. Μπορούμε να κάνουμε έναν συμβολικό παραλληλισμό: την ώρα που η Ναόμι Κλάιν εξηγούσε στο ελληνικό κοινό τη σχέση οικολογίας και καπιταλιστικής ανάπτυξης, ήρθε η πράξη να της δώσει το καλύτερο παράδειγμα. Ο συμβολισμός είναι ανατριχιαστικός, αν σκεφτεί κανείς ότι το πάρκο από μόνο του δεν έχει τεράστιο οικολογικό ή οικουμενικό ενδιαφέρον (εδώ δεν έχει ανοίξει ρουθούνι για το 1.00.000 δέντρα που θα κοπούν για να χτιστεί η τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου), η πολιτική όμως που εκφράζεται από τον αφανισμό του είναι παραπάνω από οικεία στον Δυτικό κόσμο. Η ανάπτυξη του μπετόν, το κέρδος που ορίζεται από τη φυσική καταστροφή, η ιεροποίηση του καταναλωτισμού με ανέγερση Mall σε ρόλο ιερών αγελάδων, ο οριστικός αφανισμός φυσικών πηγών ενέργειας. Όλη η ανάγνωση του σύγχρονου καπιταλισμού συμπυκνώνεται σχεδόν μαγικά στο πιο διάσημο πια πάρκο της Κωνσταντινούπολης, έστω κι αν αυτό κινδυνεύει να αφανιστεί πρώτα από τα χημικά των πραιτωριανών και μετά απ'τις μπουλντόζες του βασιλιά τους.